1La sociologie économique étudie les faits économiques en les considérant comme des faits sociaux.
Certains des auteurs à l'origine de la sociologie économique (Durkheim, Pareto, Weber) sont aussi les fondateurs de la sociologie classique et leurs apports sont toujours en prise directe avec la sociologie économique contemporaine [Swedberg, 1998 ; Steiner, 2005].
La vision dominante, telle qu'elle est rapportée par Schumpeter, suggère que la théorie économique s'occupe des choses sérieuses (les choix rationnels), alors que la sociologie s'intéresse aux raisons pour lesquelles les individus ne peuvent ou ne savent faire de tels choix.
SociologieéconomiqueSandroCattacin,jeudi16.15-18.00salle2193,printemps2010Lecoursprésentelesbasesanalytiquesdelasociologieéconomique.Enpartantd'unereconstructionhistoriqued'éléments-clésd'uneépistémologiedesfaitséconomiques,nousnouspencheronssurlesprésupposésdel'agirdesindividusetleurseffetssurlastructurationéconomique(rationalitéetéchange),surlesdéterminantsdel'actionindividuelleetcollectivedanslechampéconomique(embeddedness,concurrence,pouvoir)ainsiquesurlastructurationorganisationnelledel'économieetlesliaisonspossiblesentreéconomiepolitiqueetsociologieéconomique.Lecturespréparatoires:Trigilia2002,Cattacinetal.2002.Readersethandbooks:SmelseretSwedberg1994,Swedbergetal.1994,Thompsonetal.1994,Granovetter1992.Objectifs•présentationdesproblèmesépistémologiquesfondamentauxdelathéorieéconomiqueetdelasociologieconfrontéeàl'économie•discussiondesrelationsépistémologiquesentreéconomiepolitiqueetsociologieéconomique•familiarisationàlapenséeinterdisciplinairedanslessciencessociales•développementd'unepositionépistémologique"faible"permettantl'intégrationd'élémentsdel'analyseéconomiqueetsociologiqueApprochepédagogiqueLecours-séminairecomprendradesmomentsdeprésentationetdediscussion.Lesparticipantssontintégrésdansledéroulementducourspardesprésentations.ValidationLavalidationseferasurlabased'uneprésentation(voirliste)d'untravailécritetparlaparticipationactiveaucours.Liste_10032010Travailderecherche:Micro-etmeso-perspectivessurl'échange:l'encastrementsocialdesmarché.Micro:Observationcontinued'unmagasinethnique.Parl'observation(10à15heures)d'unmagasinethnique,l'étudiant(e)élaboreuneréflexionsurlesélémentssociauxcaractéristiquesdel'échange(travailde20'000signes).Meso:Parl'analysed'unecatastropheéconomiqueouunecrisedeconfianced'uneentreprise(surlabasedelalittérature,derecherchedansdesmédias,éventuellementd'informationdirecteàlasource),l'étudiant(e)élaboreuneréflexionsurlesstratégiesélaboréesparl'entreprisepourrépondreàunesituationdecriseexistentielleetauxconséquencesdelacrisesurlastructuredel'entreprise.Datesetplanducours25.02.10Présentationducours-sociologieéconomique04.03.10Distributiondestravaux-séancebrève11.03.10Elémentsd'uneépistémologiedesfaitséconomiques:introductionhistorique1.SMITH:l'économiedanslasociété,lamaininvisibleLectures:SmelseretSwedberg1994;Swedberg1991Approfondissements:Smith1977,Dermange2003,SmelseretSwedberg19942.MARX,WEBER,DURKHEIM:économieetsociétéLectures:Habermas1975Approfondissements:Marx1974,Weber1980[1922],Durkheim195018.03.103.MAUSS,SIMMEL:l'échangeetlaréciprocitéLectures:Mauss-introductionetconclusion.Approfondissements:Mauss1995,Simmel1983,Cattacin20014.SCHUMPETER,PARSONS/SMELSER,POLANYI:ladifférentiationdessystèmesLectures:StreecketSchmitter1985Approfondissements:Schumpeter1947,ParsonsetSmelser1956,Polanyi194425.03.10Lesindividusetleurstructurationdel'économique-rationalitéetéchange1.Solipsismeanalytique:individualismeméthodologique,homooeconomicusetchoixrationnel(BECKER,B.S.FREY,BAXTER,COLEMAN)Lectures:Coleman1988;Audard2009Approfondissements:Coleman1977;ColemanetFararo1992;Coleman19942.L'insertionculturelleetspatiale:Framing(BERGER)-Répertoired'action(GARFINKELetSCOTT)-Boundedrationality(SIMON)-Confiance(MUTTI)-réciprocitéetéchange(CAILLÉ,MAUSS)Lectures:PortesetSensenbrenner1993Approfondissements:Simon1982;Mutti199001.04.10Lesdéterminantsdel'actionindividuelleetcollectivedanslechampéconomique:embeddedness-concurrence-pouvoir1.L'entourage:embeddedness(GRANOVETTER)-champorganisationnel(POWELL/DIMAGGIO)-reproductiondescontexteséconomiquesetmaximisationdel'utilité(H.WHITE,FRIEDBERG)Lectures:Granovetter1985Approfondissements:HollingsworthetBoyer19972.Leréseau:relationsdepouvoir(FRIEDBERG)-GeneralizedPoliticalExchange(MARIN,PIZZORNO)-networkanalysis(GRANOVETTER)Lectures:Granovetter1973Approfondissements:Pizzorno1978;Granovetter197415.04.10Structuresetinstitutionséconomiques1.Structuresfortesetstructuresfaibles:WirtschaftderGesellschaft(LUHMANN)-Comparativepoliticaleconomy(ESPING-ANDERSEN)-Néo-institutionnalisme(FERRERA)-transactioncosteconomics(WILLIAMSON)-Governance(SCHMITTER,STREECK)-théoriedelarégulation(AGLIETTA,BOYER).Lecture:Williamson1981Approfondissements:Luhmann1997,Esping-Andersen1990,Ferrera1996,SchmitteretStreeck1985,Boyer19842.Micro-macro-linketmeso-epistemology(MERTON,WHITE):habitus(BOURDIEU)-actorcentredinstitutionalism(SCHARPF,MAYNTZ)Lectures:MayntzetScharpf2001Approfondissements:MayntzetScharpf1995,Scharpf199322.04.103.Industrialisation-"L'éthiqueprotestanteetl'espritducapitalisme"(WEBER)Approfondissements:Weber1967[1864];CattacinetTattini20004.Fordisme-"KrisenregulierungimSpätkapitalismus"Lectures:CattacinetLucas1999Approfondissements:Esseretal.198329.04.105.Flexibilisme-"Lenouvelespritducapitalisme"Lectures:Bagnasco2003Approfondissements:Cattacin1998,BoltanskietChiapello1999,Bagnasco1990,MichaelMoore,TheBigOne(1997)06.05.10Liaisonspossiblesentreéconomiepolitiqueetsociologieéconomique-uneperspectiveméso-sociologique1.Apartird'unerelecturedePARSONS/SMELSERetBEVERIDGE,pourarriveràCOLEMANetSCHARPFetàunepropositionméthodologiqued'intégration-thenetworksociety(CASTELLS)Lectures:Castells2000b;Castells2000aApprofondissements:Castells2001,BoyeretHollingsworth19972.Capitalsocialetgoodgovernance(PUTNAM)Lectures:Putnam2002,Battaglinietal.2001a;Battaglinietal.2001bApprofondissements:Mutti1998;Putnam1995;Putnametal.1993;Fukuyama1995,Putnam200020.05.10Présentationdestravaux:Micro27.05.10Présentationdestravaux:MacroConclusion:pourunecompréhensionsociologiquedelareproductionéconomiqueSociologieéconomique:DistributiondestextesetthèmesderechercheTextesSmelseretSwedberg1994Swedberg1991Smith1977Dermange2003ANISSABENTALHA,LEILAMANSOURISmelseretSwedberg1994Habermas1975Marx1974Weber1980[1922]Durkheim1950JenniferNkidiaka,AshantiBleichTrigilia2002YASSINELOUATI,KARIMBAKHTIMauss-introductionetconclusion.ALINEDUVOISIN,JEHANEMOUSSAMauss1995EliasSolomon,DavidRechtyaSimmel1983Marie-HélèneMasse,AurelieFriedliCattacin2001DUMITRUCHIHAI,MAËVABERESSAStreecketSchmitter1985Schumpeter1947ParsonsetSmelser1956Polanyi1944Coleman1988Audard2009BAJRAMI,BRAIMIColeman1977ColemanetFararo1992Coleman1994POGGIA,SAHINPortesetSensenbrenner1993BINHAN,TESSBÉDATSimon1982Mutti1990Granovetter1985JULIENRODER,ELODIETETIHollingsworthetBoyer1997Granovetter1973LAM,KOVGANPizzorno1978Granovetter1974Williamson1987Luhmann1997Esping-Andersen1990Ferrera1996TAJEDDINYASSER,LIMANNANMARSchmitteretStreeck1985Boyer1984MayntzetScharpf2001GeraldineSchneider,DavidCarballoMayntzetScharpf1995Scharpf1993Weber1967[1864]GAILARD,ZBINDENCattacinetTattini2000Jules?,Timothé?CattacinetLucas1999ACIMANPAOLA,ELSHANAWANIMICHAËLEsseretal.1983Bagnasco2003GARCIA,MARIACattacin1998SaledTorkani,JaromilForssardBoltanskietChiapello1999HyamZein,EléaO'HanaBagnasco1990MichaelMoore,TheBigOne(1997)AMIRFOROTAN,SAMANABDULAZIZCastells2000bRodrigoMattia,MarioRobledoCastells2000aCastells2001JenniferNaïm,Jacques-EduardRochatBoyeretHollingsworth1997Putnam2002Battaglinietal.2001a;Battaglinietal.2001bNeseineLimann,SusanGonzalesMutti1998Putnam1995Putnametal.1993Fukuyama1995NaomiLaudani,MagaliFischerPutnam2000BibliographieAudard,Catherine(2009).LesEnjeuxdulibéralismeParis:Gallimard.Bagnasco,A.(1990).LacittàdopoFord.IlcasodiTorino,Torino:BollatiBoringhieri.Bagnasco,Arnaldo(1977).TreItalie.Laproblematicaterritorialedellosviluppoitaliano.Bologna:ilMulino.Bagnasco,Arnaldo(2003)."Socialcapitalinchangingcapitalism."SocialEpistemology17(4):359-380.Battaglini,Monica,SandroCattacinetVéroniqueTattini(2001a)."Reconnaissanceetcoopération:quelleinstitutionnalisationdel'associationnisme?Deuxièmepartie."Associationstransnationales/TransnationalAssociations01(3):130-156.Battaglini,Monica,SandroCattacinetVéroniqueTattini(2001b)."Reconnaissanceetcoopération:quelleinstitutionnalisationdel'associationnisme?Premièrepartie."Associationstransnationales/TransnationalAssociations01(2):60-73.Boltanski,LucetEveChiapello(1999).Lenouvelespritducapitalisme.Paris:Gallimard.Boyer,Robert(1984).LathéoriedelaRégulation.Paris:Agalma-LaDécouverte.Boyer,RobertetJ.RogersHollingsworth(1997)."FromNationalEmbeddednesstoSpatialandInstitutionalNestedness",dansHollingsworth,J.RogersetRobertBoyer(éd.).ContemporaryCapitalism.TheEmbeddednessofInstitutions.Cambridge:CambridgeUniversityPress,pp.433-484.Castells,Manuel(2000a)."Materialsforanexploratorytheoryofthenetworksociety."BritishJournalofSociology51(1):5-24.Castells,Manuel(2000b)."Thecontoursofthenetworksociety."Foresight.Thejournaloffuturesstudies,strategicthinkingandpolicy2(2):151-157.Castells,Manuel(2001).Theriseofthenetworksociety.Oxford:BlackwellPublishers.Cattacin,Sandro(1998)."Lespolitiquesdeluttecontrel'exclusiondumarchédutravailcompétitif:versunpolicymixcohérent?",dansHunyadi,MarketMarcusMänz(éd.).Letravailrefiguré.Genève:Georg,pp.169-188.Cattacin,Sandro(2001)."Réciprocitéetéchange."Revueinternationaledel'économiesociale80(279):71-82.Cattacin,Sandro,MatteoGianni,MarcusMänzetVéroniqueTattini(2002).Retourautravail!Leworkfarecommeinstrumentderéforme.Fribourg:Pressesuniversitaires.Cattacin,SandroetBarbaraLucas(1999)."Autorégulation,interventionétatique,miseenréseau.Lestransformationsdel'EtatsocialenEurope:lescasduVIH/sida,del'abusd'alcooletdesdroguesillégales."Revuefrançaisedesciencepolitique49(3):379-398.Cattacin,SandroetVéroniqueTattini(2000)."L'inégalitédesModernes",dansLSDH,Liguesuissedesdroitsdel'Homme(éd.).Actesdesrencontressurlesdroitssociaux,économiquesetculturels.Genève:LSDH,pp.89-100.Coleman,JamesS.(1977).IndividualInterestsandCollectiveAction.Cambridge:UniversityPress.Coleman,JamesS.(1988)."SocialCapitalintheCreationofHumanCapital."TheAmericanJournalofSociology94(Supplement:OrganizationsandInstitutions):95-120.Coleman,JamesS.(1994)."ARationalChoicePerspectiveonEconomicSociology",dansSmelser,NeilJ.etRichardSwedberg(éd.).Thehandbookofeconomicsociology.Princeton,NJ:PrincetonUniv.Press,pp.166-180.Coleman,JamesS.etThomasJ.Fararo(1992).Rationalchoicetheory:advocacyandcritique.NewsburyPark:SagePubl.Dermange,François(2003).Ledieudumarchééthique,économieetthéologiedansl'oeuvred'AdamSmith.Genève:LaboretFides.Durkheim,Emile(1950).Leçonsdesociologie.Paris:PUF.Esping-Andersen,Gøsta(1990).TheThreeWorldsofWelfareCapitalism.Cambridge:PolityPress.Esser,Josef,WolfgangFachetWernerVäth(1983).Krisenregulierung.ZurpolitischenDurchsetzungékonomischerZwänge.FrancfortM.:Suhrkamp.Ferrera,Maurizio(1996)."Modèlesdesolidarités,divergences,convergences:perspectivespourl'Europe."Revuesuissedesciencepolitique2(1):55-72.Fukuyama,Francis(1995).Trustthesocialvirtuesandthecrationofprosperity.London:HamishHamilton.Granovetter,MarkS.(1973)."TheStrengthofWeakTies."AmericanJournalofSociology78:1360-1380.Granovetter,MarkS.(1974)."GettingAJob.AStudyofContactsandCareers,Cambridge-Massachusetts/London:HarvardUniversityPress."Granovetter,MarkS.(1985)."EconomicActionandSocialStructure:TheProblemofEmbeddedness."AmericanJournalofSociology91(3):481-510.Granovetter,MarkS.(1992).Thesociologyofeconomiclife.Boulder[u.a.]:WestviewPress.Habermas,Jürgen(1975)."TowardsaReconstructionofHistoricalMaterialism."TheoryandSociety2(3):287-300.Hollingsworth,JosephRogersetRobertBoyer(1997).Contemporarycapitalism:theembeddednessofinstitutions.Cambridge:CambridgeUniversityPress.Luhmann,Niklas(1997).DieGesellschaftderGesellschaft.
2) Bände.FrankfurtM.:Suhrkamp.Marx,Karl(1974).GrundrissederKritikderpolitischenÖkonomie(Rohentwurf),1857-1858.Berlin:DietzVerlag.Mauss,Marcel(éd.)Essaisurledon:formeetraisondel'échangedanslessociétésarchaïques.Mauss,Marcel(1995).Sociologieetanthropologie.Paris:PUF.Mayntz,RenateetFritzScharpf(2001)."L'institutionnalismecentrésurlesacteurs."Politix14(55):95-123.Mayntz,RenateetFritzW.Scharpf(1995).GesellschaftlicheSelbstregelungundpolitischeSteuerung.Frankfurt/Main[u.a.]:Campus-Verl.Mutti,Antonio(1990)."TheRoleofTrustinPoliticalExchange",dansMarin,Bernd(éd.).GeneralizedPoliticalExchange.FrankfurtM/Boulder-Colorado:Campus/Westview,pp.199-214.Mutti,Antonio(1998).Capitalesocialeesviluppo.Bologna:ilMulino.Parsons,TalcottetNeilJ.Smelser(1956).Economyandsociety;astudyintheintegrationofeconomicandsocialtheory.Glencoe,Ill.,:FreePress.Pizzorno,Alessandro(1978)."PoliticalExchangeandCollectiveIdentityinIndustrialConflict",dansCrouch,ColinetAlessandroPizzorno(éd.).TheResurgenceofClassConflictinWestenEuropesince1968.NewYork:Holmes&Meier,pp.277-298.Polanyi,Karl(1944).Thegreattransformation.NewYork,Toronto,:Farrar&Rinehart.Portes,AlejandroetJuliaSensenbrenner(1993)."EmbeddednessandImmigration:NotesontheSocialDeterminantsofEconomicAction."TheAmericanJournalofSociology98(6):1320-1350.Putnam,Robert(1995)."TuningIn,TuningOut:TheStrangeDisappearenceofSocialCapitalinAmerica."PoliticalScience&Politics28(4):664-686.Putnam,RobertD.(2002)."BowlingTogether."TheAmericanProspect13(3).Putnam,RobertDavid(2000).BowlingalonethecollapseandrevivalofAmericancommunity.NewYork:Simon&Schuster.Putnam,Robertwith,RobertLeonardietRaffaellaY.Nanetti(1993).MakingDemocracyWork.Princeton:PrincetonUniversityPress.Scharpf,FritzWilhelm(1993).Gamesinhierarchiesandnetworks.Analyticalandempiricalapproachestothestudyofgovernanceinstitutions.FrankfurtamMain:Campus-Verlag.Schmitter,PhilippeC.etWolfgangStreeck(1985).PrivateInterestGovernement.BeyondMarketandState.London:Sage.Schumpeter,Joseph(1947).Capitalism,SocialismandDemocracy.NewYork:HarperandBrothers.Simmel,Georg(1983)