[PDF] VITAMINEN EN MINERALEN VOOR TIJDENS EN NA DE

View - Download VITAMINEN EN MINERALEN VOOR TIJDENS EN NA DE

Previous PDF

Next PDF

UNIVERSITEITGENTFACULTEITFARMACEUTISCHEWETENSCHAPPENVakgroepBioanalyseEenheidvoorFarmaceutischeZorgAcademiejaar2013-2014VITAMINENENMINERALENVOOR,TIJDENSENNADEZWANGERSCHAPJolienDEWACHTEREersteMasterindeFarmaceutischeZorgPromotorProf.Dr.Apr.KoenBousseryCommissarissenDr.Apr.KatleenVanSteendamDr.Apr.LeenDeBolleD4PTzH.SH D4wb4P.THSOPC. N.H.ëOPC4"".ë

UNIVERSITEITGENTFACULTEITFARMACEUTISCHEWETENSCHAPPENVakgroepBioanalyseEenheidvoorFarmaceutischeZorgAcademiejaar2013-2014VITAMINENENMINERALENVOOR,TIJDENSENNADEZWANGERSCHAPJolienDEWACHTEREersteMasterindeFarmaceutischeZorgPromotorProf.Dr.Apr.KoenBousseryCommissarissenDr.Apr.KatleenVanSteendamDr.Apr.LeenDeBolleD4PTzH.SH D4wb4P.THSOPC. N.H.ëOPC4"".ë

Deze pagina is niet beschikbaar omdat ze persoonsgegevens bevat.

Universiteitsbibliotheek Gent, 2021.

This page is not available because it contains personal information.

Ghent University, Library, 2021.

SAMENVATTINGDebehoefteaanvitaminenenmineralenverhoogttijdensdezwangerschapenborst-voeding.Omaandezestijgendebehoeftentevoldoenwordttegenwoordigdeinnamevanzwangerschapssupplementensterkaangemoedigd.Deopzetvandezethesisisnategaanofdeinnamevandezesupplementenwelzoessentieelisalsvaakwordtbeweerdenwelkezwangerschapsadviezenovervitaminenenmineralendeapothekermeegeeftindepraktijk.Erwordtvoorallevitaminenenmineralengezochtnaardeevidentievoorsuppletieindepreconceptioneleperiode,tijdensdezwangerschapentijdensdeborstvoeding.Ookwordternaaraanbevelingenenadviezengezochtomeenbesluittevormenvoorwelkevitaminenenmineralensuppletievereistisvoor,tijdensennadezwangerschap.Hieruitblijktpreconceptioneelenkelfoliumzuursuppletievan0,4mgnoodzakelijktezijnvanafeenmaandvoordeconceptietotenmetdederdezwangerschapsmaand.Verderbestaatvoorsuppletievananderevitaminen enmineral envoorentijdens dezwangerschapenbijborstvoedingonvoldoendeevidentieenwordtsuppletiedusnietaanbevolen.Erwordtopgezochtwelkespecifiekegroepenmeerrisicoopvitamine-enmineraal-tekortenhebbenenwelkezwangerschapsadviezenvoordezegroepengelden.Zoblijkenveganisten,vegetariërs,alcoholve rslaafdenenvrouwendiebariatrische chirurgieondergingeneenhogerrisicotehebbenopte korten. Echter,duidelijkead viezenter preventievantekortentijdenszwangerschapenborstvoedingzijnonvoldoendetevinden.Vervolgenswordendeaanbevelingenovervitamine-enmineraalsuppletietijdensdezwangerschapenborstvoedinginternationaalver geleken.Zoblijkendeadviezen metbetrekkingtotvitaminenenmineralenduidelijkteverschillenvanlandtotland.ErwordteenstudiegemaaktvandezwangerschapsvitaminenopdeBelgischemarktenerwor dtgecontro leerdofhunsamenstellingvoldoetaandeaanbevelingen .DezwangerschapspreparatenbevattennaastdecorrectedosisfoliumzuurtalvanoverbodigevitaminenenmineralenindosesdieveelalnietvoldoenaandeBelgischeaanbevelingen.Totslotwordtaandehandvan30apotheekbezoekengepeildnaarwelkeadviezenapothekersindepraktijkverlenenovervitamine-enmineraalsuppletieenofdezevoldoenaandeaanbevelingen.Zoblijkthetmerendeelvandeapothekersmultivitaminenaantebeveleninplaatsvanenkel foliumzuursuppletie,watnietstrooktmetdegevonden aanbevelingenenderesultatenuitdeliteratuurstudie.

11 INLEIDINGDatgezondeenevenwichtigevoedingbelangrijkis,daarbestaatgeentwijfelover.Tijdensdezwangerschapisditdestebelangrijk,zowelvoordegoedeontwikkelingvandefoetusalsvoordegezondheidstoestandvandezwangerevrouw.Hetconsumerenvandejuistevoedingdraagtimmersbijtoteennormaalverloopvandezwangerschapenzalde kansop complicati estijdensd ezwangersc hapdoendalen.(1)Tijdensdezwangerschapisereenextrabehoefteaaneenaantalvoedingsstoffenvoordeoptimalegroeienontwikkeli ngvande foetus.Wanneergezonde,evenwichtige voeding geconsumeerdwordt,zalaande zeextra behoeftein demeestegev allenvoldaanworden.Voorbepaaldevoedingsstoffenisditniethetgevaleniserdusextraaandachtnodig.(1)Dezewordeno nderverdeeldindem ineralenendesporenelementen,devitaminenendeomega3-vetzurenenwordenhieronderbesproken.1.1 MINERALENENSPORENELEMENTENMineralenzijndebestanddelendienaverwi jderingvand eorgan ischecomponenteni.e.koolstof(C),zuurstof(O),stikstof(N)enwaterstof(H),overblijven.Dezeomvattenalseerstede"macromineralen":natrium(Na),kalium(K),magnesium(Mg),calcium(Ca),chloor(onderdevormvanchloride,Cl-),fosfor(onderdevormvanfosfaten)enzwavel(onderdevormvansulfaten).Tentweedeomvathetde"oligo-elementen"of"sporenelementen"dieinlagereconcentratieaanwezigzijn:ijzer(Fe),fluor(F),silicium(Si),zink(Zn),koper(Cu),vanadium(V),mangaan(Mn),jodium(I),seleen(Se),nikkel(Ni)enmolybdeen(Mo).Tenslottebestaanookde"ultrasporen"i.e.deelemen tenwaarvandetotaleconcentratieb ijvolwassenen lagerisd an10mg:chroom(Cr),lithium(Li),arsenicum(As),germanium(Ge),cadmium(Cd),tin(Sn),lood(Pb),broom(Br)enz.(2)1.1.1 CalciumOngeveer2%vanhettotalelichaamsgewichtbestaatuitcalcium.Daarvanis99%terugtevin deninhetbot, datdienst doetalscalci umrese rvoiromdeplasmaconcentratievanhettotaalcalciumoppeiltehouden.Hetbotcalciumzorgtookvoorderigiditeitvanhetskelet.Deoverige1%bevindtzichinandereweefselsenhet

2lichaamsvochtenheefteenfysiologischerolinverschillendelichaams functies(bv .bloedstolling,spiercontracties).(2)Verschillendestudiesbenadrukkendenoodzaakvanvoldoendecalciuminnametijdensdezwangerschap enlactatieo mdatdefoetusinuteroendebor stgevoede pasgeborenevolledigafhankelijkzij nvandecalciuminnamevande moeder.Ombotdensiteitverliesalsgevolgvanuitputtingvandecalciumreservesinhetbotvandemoedertevoorkomen,e nom degroeienontwikkelingvandefo etuspositi eftebeïnvloeden,radendezestudiesaandecalc iuminnameteverh ogentijdens dezwangerschapendelactatie.Ditkan o.a.viade consumpti evanzuivelproduct en,groenebladgroentenencalciumsupplementen.(3,4)1.1.2 FosforFosforinonslichaamkomtvoor80-85%voorindevormvanfosfor-calciumzoutinhetskeletendetanden.Deoverige15-20%isterugtevindenindeweefselsenlichaamsvochtenwaarhetonderdevormvanfo sfaateenb estanddeel isvanbv.fosfolipiden,nucleïnezuren.(2)DeCa/P-verhoudingindevoedingmoetgroterzijndan1.EenCa/P-verhoudinglagerdan0,5bete kenteen overmaataanfosf orwatdebotafbraakstimul eertenosteoporoseveroorzaaktindienookdecalciuminnameonvoldoendeis.MelkproductenhebbeneenoptimaleCa/P-verhoudingenzijndaaromgeschiktalsbronvancalciumenfosfor.(2)Eenfosfortek ortveroorzaaktvermoeidheid,groeiac hterstandenkantotosteomalacielijden,maariszeldzaamingevalvaneengevarieerdvoedingspatroon.(2)1.1.3 MagnesiumMagnesiuminhetmenselijklichaamisvoormeerdandehelftterugtevindeninhetbotindezoutvorm,voor25%indeskeletspierenenverderkomthetverspreidvoorinhetlichaamino.a.hetzenuwstelsel.(2)Magnesiumzorgtvoordestabilisatievandestructuurvanadenosinetrifosfaat(ATP)enwordtdusbeschouwdalseenregulatorenstabilisatorvaneengrootaantalpr ocessene nenzymatische reactieswaarATP intussenkomt.Verderzorgtmagnesiumvoorhetbehoudvandeelektrischepotentiaalinzenuwenenspierenen zorgtzovo ordetransductievanzenuwimpulsenenspiercontracties.Doordatmagnesiumvoormeerdandehelftopgeslagenzitinhetbotdraagthetookbijtotdestevigheidvanhetbot.(2,5)Debelangrijkstesystemenwaarin

3magnesiumeenfunctievervul tzijnhethart-envaatstelse l,despierenenhetzenuwstelsel.Eenmagnesiumtekortresul teertdanooke lektrischeinstabiliteit,hartritmestoornissenenkancoronairevasospasmenveroorzaken.(5)Studieshebbenaangetoon ddatmagnesiumtekortenti jdensdezwangerschapkunnenleidentotpre-eclampsieengroeivertragingbijdefoetus.(6)1.1.4 Natrium,Chloor,KaliumNatrium(onderdevormvanhetnatriumkation)enchloor(ondervormvanhetchlooranion)wordeninonzevoedingvooralonderdevormvanNaClaangebrachtenbevindenzichvooralindeextracellulaireruimte.Zezorgensamenvoorhetbehoudvandeosmolaliteitvandeextracellulairevloeistoffenendevolemie.Eentekortaannatriumenchloorlijdtdanooktotnausea,hoofdpijnenbraken.(2)Kaliumalskationkomtvooralintracellulairvoorenslechtsvoor2%extracellulair.Hyperkaliëmie,i.e.eenplasmaconcentratie>5,5mmol/l,verhoogtdeprikkelbaarheidvanhethart,despierenendeneuronenenresulteertinhartproblemenenernstigespierzwakte.Hypokaliëmieresulteertinhartverlamming,spierverlamming,hartaritmieenmetabolealkalose.Eentegeringekaliuminnameisechterzeldzaamaangezienhetmerendeelvandevoedingsmiddelenkaliumbevat.(2)1.1.5 IJzerMeerdan60%van hetijzeraanwe ziginhetli chaamsituee rtzichindeerytrocytenwaarhetgebondenisaanhemo globine,heteiwitdatinstaatvoorhetzuurstoftransportvanuithetbloednaardeweefs els.7%vande ijzervoorr aadisaanweziginhetmyoglobine,hetzuurstofbindendproteïneindespieren.7%vanhetijzerbevindtzichindecytochroomenzymendieo.a.eenfunctiehebbenindeoxidatievereactiesindemitochond riëntijd ensdeen ergieproductieindecellen.Andereijzerbevattendecytochromen(o.a.P450-cytochromen)speleneenrolinhepatis chereactiestijdensdedetoxificatievano.a.geneesmiddelenentijdensdesteroïdsynthese.Deoverige15-20%vanhetaanwezigeijzerinhetlichaamzitopgeslageninhetreticulo-endotheliaalsysteemenkan,gebon denaanhettransporteiwit transferrin e,aandeverschillendecompartimentenvanhetlichaamgeleverdworden.(2)Deijzerin nametijdenszwangerschapenborstv oedingsperiodemoete enadequatezuurstoftoevoeraanhetzichontwikkelendekindverzekeren.Eriseengrotere

4ijzerbehoeftetijdensdezwangerschapomdaterextraijzernodigisvoordefoetus,deplacentaenhettoenemendbloedvolumebijdemoeder.Tijdensdezwangerschapstijgtimmersdeaanmaakvanerytr ocytenom zodefoetusvanvol doendezu urstoftevoorzien.Dezeextrabehoeftenzijnvooralvantoepassingtijdenshetlaatstetrimestervandezwangerschap.(2)IJzertekorttijdensdezwangerschapkanleidentotanemiebijdezwangerevrouw,vertraagdegroeivandefoetuseneenlaaggeboortegewicht.(7,8)1.1.6 ZinkZinkisterugtevindeninmeerdan200enzymenenheeftzoeenfunctieinverschillendestofwisselingsprocessenzoalsdeeiwits ynthese, hetnucleïnezuurmetabolismeendegenexpressie.Verderheeftzinkeen functiein hetmetabolismevanonverzadigdevetzurenenprostaglandineneninderegulatievano.a.insuline.(2,9)Eenlagezinkc oncentratietij densdezwangerschapkanvroeggeboorteveroorzakenofeenverlengingvandebevallingalsookeenlaaggeboortegewichtvandebaby.(9)1.1.7 KoperKoperkomtvooron derdevorm vanhetbivalentk ationCu2+enisteru gtevindenalscofactorinverschillendemetallo-enzymendievoorhetgrootstedeeldienstdoenalsoxidasen.Ookiskoperterugtevindeninceruloplasmine,eentransporteiwitdatkoperafstaataandeverschillendeorganenendatijzeroptransferrineaanbrengt.Koperspeeltduseenrolintalvanmetaboleenbiologischefuncties.Deficiënties,welkezeldzaamzijn,kunnenleidentotbloedarmoedeenosteoporose.(2)1.1.8 SeleniumSeleniumkomtinhetlichaamvoorincomplexevormenzoalsonderdevormvanselenocysteïne.Ditiseenessentieelaminozuurdatinspecifiekeselenoproteïnen,dieelkeenspec ifiekefuncti ehebben,wordtopgenomen.Enkel ebelangrijkeselenoproteïnenzijno.a.deglutathionperoxidasen,dieeenantioxiderendeffecthebbendoordedetoxificatievanperoxiden,ende5'-deiodinasendieinstaanvoordeomzettingvantetraiodothyronine(T4)intriiodothyronine(T3)indeschildklier.Ookhelpthetmeeaanderegulatievandeinflammatoireenimmuunrespons.(2)

5Studieshebbenuitgewezendateenlageseleniumstatustijdensdezwangerschapgeassocieerdismeteenverhoogdrisicooppre-eclampsiealsgevolgvandeverhoogdeoxidatievestressdietijdensdezwangerschapontstaat.(10)1.1.9 JodiumJodiumheefteenfunc tieinhetjoder envantyrosin eindeschildklier .DieiodotyrosinenzijndeprecursorenvanT4enT3,de schildkl ierhormonendieeenbelangrijkeregulerendefunctiehebben inhetmetabolisme,debotgroe iendeontwikkelingvanhetcentraalzenuwstelsel.(2)Methetoogopeenoptimalepsychomotorischeontwikkelingvandefoetusishetessentieelvoldoendejodiumintenementijdensdezwangerschap.Defoetusisimmersvolledigafhankelijkvandeschildklierfunctievandemoederindeperiodevoordesynthesevanschilklierhormoonbijdefoetuszelfstart.(2)Jodiumtekorttijdensdezwangerschapkanleidentotvertraagde groeivan dehersenenvandef oetusm etvertraagdeintellectueleontwikkelingtotgevolg.Hetkanookleidentothypothyroïdiebijdemoeder,wateenalgemenevertragingvandecelwerkingveroorzaaktdiezichuitonderdevormvan eentrageh artslag,lusteloos heidene enabnormalegewichtstoename.(2)1.1.10 MangaanMangaanisvooralwerkzaamonderdevormvandekationenMn2+enMn3+enheefteenfuncti eindesamen stellingvanheelwatme tallo-enzymen.Verderfunctioneertmangaanookalsactivatorvanandereenzymenzoalsadenylaatcyclaseenfosfoenolpyruvaatkinase.(2)Mangaanspeelteenrolbijbepaaldemetabolepathwaysenbiologischefunctiesindeskelet-enkraakbeenvorming,hetvetmetabolisme,debloedsuikerregelingendewerkingvanhetzenuwstelsel.Mangaantekortenkomenenkelvoorbijpatiëntenondervolledigeparenteralevoedingenleidttotbotdemineralisatieengroeiachterstand.(2)1.1.11 MolybdeenMolybdeenkomtinhetlichaamv oorinmetallo -enzymendiealsoxidase nfunctioneren.Molybdeenfungeertookalscofactor,onderdevormvanmolybdopterine,voordewerkingvandevolgende driemoly bdeenafhan kelijkeenzymen:xanthi ne-

6oxidase,oxidasealdehydeensulfietoxidase.Molybdeenneemtzodeelaanverschillendebiologischefunctiesinbv.hetpurinemetabolisme,hetsulfaat-ensulfietmetabolismeenhetijzerme tabolisme.(2)Tekortenaanmolybdeenbij deme nszijnuiterstzeldzaamaangeziendevoedingruimvoldoendemolybdeenbevat.Eentekort,datenkelingevalvanvolled igeparenteralevoedingkanontstaan, zougepaardgaanmethartritmestoornissenenneurologischestoornissen.(2)1.1.12 ChroomChroomkomtvoornamelijkvooronderdevormvanhetkationCr3+eniseensporenelementwaarcontroverseoverbestaat.Chroomzoueengunstigeffecthebbenopdewerkingvaninsulinedoordathethetaantalinsulinereceptorendoettoenemen,heteffect vaninsulinemodul eertende insuline-internalisatiebevordert.Opwelkemechanismenditgebaseerdisblijfttotopvandaagnagenoegonbekend.(2)Eenchroomtekortleidttoteenverminderdeglucosetolerantiediezichuitalshyperinsulinemie,nuchterehyperglycemieenstijgingv andeplasmatriglyceridene ncholesterol,maarkomtnauwelijksvoor.(2)1.1.13 FluorOffluoralseenessentieelsporenelementkanbeschouwdwordenwordtnogsteedsbetwist.Fluo rzouweleen gunstigeinvloedhebbenopdeincide ntievantandcariësenzouvermoedelijkeenantimicrobieeleffecthebbenopdemicrofloraindemond.(2)1.2 VITAMINEN"Vitaminenzijnorganischeverbindingenzonderintrinsiekeenergetischewaarde,dieslechtsinkleinehoeveelhedenindevoedingaanwezigzijn,dochwaarvanexogeneaanvoernoodzakelijkisvoordegroeienhetbehoudvandegezondheidstoestand."(2)1.2.1 VitamineAVitamineAiseenvetoplosbaarvitaminedateenfunctieheeftbijhetzichtindeduisternis,defoetalegroeienont wikkeling,hetonderhoudvandecorneaepitheelcellen,deimmuniteit,deceldifferentiatieendevoortplanting.(2,11)DetermvitamineAisdeverzamelnaamvoorretinol(vitamineA)enzijnesters,dievandierlijkeoorsprongzijn,endeprovitamineAcarotenoïden(voorlopersvanretinol),die

7vanplantaardigeoorsprongzijn.Enkelβ-caroteen,α-caroteenenβ-cryptoxanthinezijnvoorlopersvanvitamineA.(2)Deeenhei dwaarmeedevitamineactivitei twordtuitgedruktis hetretinolequivalent(RE)datnudevoorkeurkr gtbovenhetgebru kvan nternat onaleeenheden(IE).Devitamineactiviteitwordtimmersuitgedruktt.o.v.dievanretinolmetconversiefactor1/6voorβ-caroteenenα-caroteenen1/12voor deandere carotenoïden.(2)1IE=0,3μgretinol1μgretinol=1RE1μgβ-caroteen=0,167RE1μgvandeanderecarotenoïden=0,083REDeficiëntiesuitenzichonderdevormvannachtblindheid,anemieenxerophtalmie,eenoogaandoeningwaarbijdecorneaendeco njunctivauitdrogen waardoorul ceraontstaanmetnecros eenblin dheidtotgevolg.(11)Tijdensdefoetaleontwikk elingreguleertvitamineAdeceldi fferentiatiewaardooreen vitami neA-tekorttijdensde zwangerschapteratogeneeffectenheeftopverschillendeweefselsenorganenvandefoetuszoalso.a.hethart,deogen,debloedsomloopenhetcentraalzenuwstelsel.(11)1.2.2 VitamineDDetweevormenvanvitamineDdievoorkomenzijnvitamineD2ofergocalciferolenvitamineD3ofcholecalciferol.VitamineD3wordtgesynthetiseerduiteenendogeneprecursor,7-dehydrocholesterol,onderinvloedvanUV-stralinginhetzonlicht.VitamineDwordtvervolgensdoordeleveromgezettot25-hydroxyvitamineDdatdaarnadoordenierwordtgemetaboliseerdtot1,25-dihydroxyvitamineD,deactievevormvanvitamineD.VitamineDisvetoplosbaarenstimuleertdecalciumabsorptieindedarmenzorgtzovoorhetbehoudvandebotmassa,hetstimuleertdesynthesevaninterleukinenencytokinenenbeïnvloedteveneensdeceldelingvanveelorganen.(2)Eenchronischtekortaanvitami neDleidttotzwakkebotte nens pier-engewric htspijn.HetvitamineD-gehaltewordtmeestaluitgedruktinμg,maarvaakookinIEwaarbij1μgstaatvoor40IE.StudieshebbenuitgewezendatvitamineD-tekorttijdensdezwangerschap,maarookinhetalgemeen,heelcourantzijn,inhetbijzonderbijmensendieonvoldoendezonlichtkrijgen.(2,12)

81.2.3 VitamineETweereeksenverbindingenhebbeneenvitamineE-activiteit:detocoferolen,debelangrijkste,eninminderematedetocotriënolen.Zezijnvetoplosbaarenhebbeneenrolalsantioxidantiaterbeschermingvandeplasmalipoproteïnenendevettendieindecelmembranenaanwezigzijn.VitamineEheeftookeenfunctieindestabilisatievandecelmembranenendeplaatjesaggregatieenalscofactorinveleenzymatischereacties.VitamineE-tekortlijdttotanemieenneurologischestoornissen,zoalsstoornissenindeoogmotiliteit,maarisbijvolwassenenheelzeldzaam.(2)1.2.4 VitamineKVitamineKisvetoplosbaarenkomtvooronderdrievormen:alsvitamineK1offylloquinon,alsvitamineK2ofmenaquinonenalsvitamineK3ofmenadion.VitamineKspeelteenuitermatebelangrijkefunctieindebloedstollingeninhetbotmetabolisme.(2)EenvitamineK-tekortresulteertbijgevolgineenverhoogdekansopbloedingen,maariszeldzaambijvolwassenendoordehogebiologischebeschikbaarheidvanvitamineKviadevoedingendankzijdebacteriëlesyntheseinhetcolon.(2)1.2.5 VitamineCVitamineCofascorbine zuuris eenwater oplosbaarvitaminemeteensterkreducerendvermogen.DaardoorheeftvitamineCeenantioxiderendeeigenschapenzethetFe3+ominhetbeterabsorbeerbareFe2+enspeeltzoeenrolindeijzeropname.(2)DoorhetantioxiderendvermogenzouvitamineCvolgensbepaaldestudies,netzoalsvitamineE,eengunstige ffectkunnenhebbeni ndebescherming tegenoxidatieve stress.Oxidatievestresszouaandebasiszouliggenvandeverouderingsprocessenenhetontstaanv anpre-eclampsieengroeivertraging bijdefo etustijdens dezwangerschap.Dezestudiesconcluderenechterweldatermeeronderzoeknodigisnaardezeanti-oxiderendewerkingvanvitamineCophetontstaanvanpre-eclampsieengroeivertragingbijdefoetus.(7,13)Eentekortaanv itamineCleidtto tvermi nderdeweerstand,vertraagdewondhelingenalgemenezwakheid.(13)1.2.6 VitamineB1VitamineB1,ookthiaminegenoemd,iseencofactorvanveledecarboxylase-enzymenindeenergieproductie,maarheeftookeenfunctiealsneuromodulatorinde

9hersenenenzorgtzovoordegoedewerkingvanhetzenuwstelsel.(2)EenvitamineB1-tekortuitzichdanookonderdevormvanpsychischestoornissenzoalso.a.depressie,concentratiestoornissenengeheugenverlies.Eenvitamine B1-tekorttijdensdezwangerschapresulteertineenverstoordefoetaleontwikkeling,maarkomtvooralvoorinontwikkelingslandenennietzozeerinWesterselanden.(7)1.2.7 VitamineB2VitamineB2,ookribof lavinegenoe md,isdevo orloperv andecoënzymenflavinemononucleotide(FMN)enflavineadeninedinucleotide(FAD)diewerkzaamzijnalselektroncarrierinderedoxreactiesvanderespiratieketen.FADenFMNspelenduseenrolindemitochondrialeenergieproductieeninhetkatabolismevanvetzurenenaminozuren.(2)VitamineB2-tekortiszeldzaamonderdealgemenebevolking,maarkanbevorderdwordendoorchronischalcoholismeofslechtedarmabsorptietewijtenaandigestiestoornissen.Hetuitzichonderdevormvanseborroeïscheczeeminhetgelaat,glossitis,klovenindemondhoeken,conjunctivitisenvertroebelingvandecornea.(2)1.2.8 VitamineB3VitamineB3ofniacine omvattwee vormen:h etnicotinezuurenhetnicotinamide.Nicotinamideisdeprecursorvannicotinamideadeninedinucleotide(NAD)ennicoti namideadeninedinucleotidefosfaat(NADP),tw eeco-enzymeninde oxidoreductieprocessen.(2)EenvitamineB3-tekortisvooralgekendonderdetermpellagra,gekenmerktdoordermatitis,diarreeendementie,maarkomtnietvaakvoorinEuropeselandenomwillevandehogeinnamevanniacine(gemiddeld15-40mg/dag)viadevoeding.(2)1.2.9 VitamineB5VitamineB5,ookwelpantotheenzuurgenoemd,maaktdeeluitvandestructuurvancoënzymeAenacylcarrierproteïne.Hetheefteenbelangrijkerolindeverbrandingvankoolhy draten,eiwittenenverschillendeaminozu reneninde synthese vandevetzuren.(2)Pantotheenzuurdeficiëntieszijnheelzeldzaamenuitenzicho.a.alsextremevermoeidheid,hoofdpijnenslapeloosheid.(2)

11aminobenzoëzuur(PABA)eneenofmeerdereglutamaatresiduën.Geregeldwordtdeoudebenamingv itamineB11gebruiktenin bepaaldelandenkrijgtf oliumzuurde benamingvitamineB9.Hetkomto.a.vooringroenebladgroenten,fruit,leverengist.Invitaminepreparatenenverrijktevoedingw ordtmees taldesynthetischevormvanfoliumzuur,nl.pteroylmonoglutamaat(PMG)gebruiktomdathetstabielerisinverrijktvoedselenbetergeabsorbeerdwordt.(2)FolaatheefteenbelangrijkefunctieindeDNA-enRNA-syntheseenindeDNA-methylatieenisvooralbelangrijkinperiodesvansnellegroeienceldeling,zoalso.a.deembryonaleontwikkeling.(15)Ookspeeltfolaateenrolindeomzettingvanbepaaldeaminozuren(deomzettingvanhomocysteïneinmethionine)enintalvanbiologischereacties.(16)Devoornaamstefunctiediefoliumzuurvervulttijdensdezwangerschapisdepreventievanneuraalbuisdefec ten(NBD) tijdensdefoetale ontwikkel ing.(2)Eenneuraalbuisdefectiseencongenitaleafwijkingvan hetcentraal zenuwstelsel dieontstaattijdensdeembryonaleontwikkelingwaarbijdeneuralebuis,devoorlopervanhetcentraalzenuwstelsel,onvolledigsluit.ErbestaanverschillendevormenvanNBDwaarvanspinabifida(openrug)enanencefalie(openschedel)demeestevoorkomendezijn.(17)Hetsluitenvandeneuralebuis,deneurulatie,iseenheelcomplexgebeurendatzichsitueertvandag17nadeconceptietotdag27,dusnogvoordemeestevrouwenzichervanbewustzijndatzezwangerzijn.(17)Bijanencefali eontbreekthethersenweefsel( volledigofgedeeltelijk )endebedekkendehuidoverdehersene n.Bijspinabif idaisdeneuraal buisniet vollediggeslotenwaardoorhetruggenmergblootligt.(18)Allefoetussendielijdenaananencefaliewordendoodgeborenofstervenkortnadegeboorte,terwijlveelpasgeborenenmetspinabifida,de meestvoorkomendevor mvanNBD ,tegenwoordigoverlevenmitsuitgebreidechirurgischeinterventies.Zemakenweleen grotekansopernsti ge,levenslangelichaamsgebreken,psychischestoornissenenheelwatmedischeproblemen(bv.verlamming, hydrocefalus,vervormingvande ledematenenderuggengraat,leerstoornissen).(19)Volgensstudiesligtdep revalentievanNBDinBe lgiëtussen 8-10per 10000zwangerschappenentussen2-4per10000levendgeborenen.VoorspinabifidaisdeprevalentieinBelgië6-8per 10000zwanger schappenen1-4per 10000

12levendgeborenen.(17)Overdespecifi ekeetiol ogievanNBDisnogsteedsnietveelgekend.Hetzoudoorzowel genetis chealsom gevingsfactoren veroorzaaktworden. Nadatbleekdatvrouwendieeenmisvormdefoetusopdewereldbrachtenverhoogdehomocysteineconcentratiesinhunbloedhadden,werduitvoerigo nderzoekgedaannaardegen endieco derenvoorproteïn enbetrokken inhetfolaat-enmethioninemetabolisme,maarhetspecifiekemechanismeisnogsteed snietopgehelderd.(19)1.3 OMEGA3-VETZURENDeomega 3-vetzurenzijneenverzame lingpolyon verzadigdevetzu renenomvatteno.a.hetα-linoleenzuur(ALA),heteicosapentaeenzuu r(EPA)enhetdocosahexaeenzuur(DHA).(20)ALAisdestammoleculevandeomega3-familieenwordtalsessenti eelvetzuurbeschouwdomdathetn ietdoordemensk anwordengesynthetiseerd.EPA enDHAkunne ndaarentege nweldo orhetlichaamgesynthetiseerdwordenuitALAenworden dusstriktgezienniet alsessentiee lbeschouwd.(21)HoewelEPAenDHAdoorhetlichaamgevormdkunnenwordenuitALAisdezeconversieindepraktijknietefficiëntgenoegwaardoordeopbouwvanEPAenDHAtegeringisenaanbrengviadevoedingnoodzakelijkis.(21)Omega3-vetzurenzijnbelangrijkecomponentenvoordeopbouwvanhetfoetaalzenuwweefselenzijnuitermatebelangrijkbijdegroeiendeneurologischeontwikkelingvandefoetus.(1,21)EPAheeftvooraleenfunctieindesignaaloverdracht,DHAiseenstructuurelementvandeneuralemembranen.(21)Tegenheteindevandezwangerschapstapelendeomega3-vetzurenzichbijdebabyheelsnelopenisdebehoefteaanomega-3vetzurenhethoogst.(21)BronnenvanALAzijngroenebladgroentenzoalsspinazieeneentweedegoedebronislijnzaadolie.EPAenDHAzijnvooralterugtevindeninvisolievanvettevissoortenzoalspaling,tonijnenharing.(21)

132 OBJECTIEVENDezemasterproefiseenstudieovervitamine-enmineraalsupplementenvoor,tijdensennadezwangerschapenbestaatuit5luiken.Ineeneersteluikwordtaandehandvaneengrondigeliteratuurstudienagegaanwelkefunctiesinhetlichaamdeverschillendemineralenenvitaminenvervullen,watdemogelijkegevolgenvaneenteko rteraanzijnenwelke deaanbevolendageli jksehoeveelheid(ADH)voorentijdensdezwangerschapenbijborstvoedingis.Erwordtvoorelkvitamineenmineraalgezochtnaardeaanbevelingenendeevi dentievoo rsuppletievoorentijdensdezwangerschapenbijborstvoeding.Opdiemanierwordteenbesluitgevormdover welkevitaminenenminerale nergesupplem enteerdmoetenwordenvoorentijdensdezwangerschapenbijborstvoeding.Ineentweedeluikwordtnagaanwelkegroepenereenhogerrisicolopenopdeficiëntiesaanvitaminenenmineralentijdensdezwangerschapenborstvoeding.Erwordtgezochtnaar studiesdieaanbeveli ngenfor mulerenvoordezespe cifiekerisicogroepenomeventueletekortentijdens dezwangers chapenborstvoedingtevoorkomen.Verderiserdeinternationalevergelijkingwaarindeaanbevel ingenove rvitamine-enmineraal suppletievoorentijdensdezwangerschapenbijborstvoedingvergelekenwordttussenverschillendelanden.Eenvierdeluikvand ezemasterproefis hetmarkto nderzoekwaarin allezwangerschapspreparatenopdeBelgischemarktopgezochtenvergelekenwordenmetelkaarwatbetrefthunsamenstelling.Hiermeewordtbeoogdeenbeeldtekrijgenvanwateropdemarktisenofdezepreparatenvoldoenaandeaanbevelingen.Hetlaatsteluikvandezestudiebestaatuitdeapotheekbezoekenmetalsdoeleenbeeldte krijgenvandefarmace utischezorgindeofficinainzakevitamin enenmineralenvoorentijdensdezwangerschapenbijborstvoeding.Zowordternagegaanofdeadviezenovervitaminenenmineralendieapothekersverstrekkenaanzwangerevrouwenovereenkomenmetdeaanbevelingendieindeliteratuurstudiegevondenzijnenhoedeadviezenverbeterdkunnenworden.

143 METHODEN3.1 EVIDENTIEVOORSUPPLETIEVÓÓRDEZWANGERSCHAPVoordestudienaarpreconceptionelesuppletieadviezenwerdinPubmedgezochtnaarwetensc happelijkartikelsoverdeeventuelenoodzaakvanv itamine-enmineraalsupplementenvoordezwangers chapmetvolgendezoek termen:'preconceptionalsupplements','preconceptionvitamins'en'preconceptionalnutrition'.VoorhetonderzoeknaardeevidentievanfoliumzuursuppletieterbeschermingvanNBDwe rdenvolgen dezoekopdrachtenuitgev oerdinPubmed:'folicacidAN Dneuraltubedefect'en'NTDANDfolatesupplementation'.OokwerdopdesitevanHealthBelgiummetalszoekterm'zwangerschap'gezochtnaaradviezenvandeHogeGezondheidsraad(HGR)inzakefoliumzuursuppletievoorentijdensdezwangerschap.3.2 EVIDENTIEVOORSUPPLETIETIJDENSDEZWANGERSCHAPENBORSTVOEDINGVoordestudienaardeADHendeadviezenoversuppletievanvitaminenenmineralentijdensdezwangersc hapenborstvoedingwer dberoepgedaanopde"VoedingsaanbevelingenvoorBelgië(herziening2009)"opgestelddoordeHGR.VerderwerdvoordeadviezenmetbetrekkingtotsuppletievanvitaminenenmineralenberoepgedaanopdeWor ldHealthOr ganization(W HO)guidelinesendeFoliaPharmacotherapeuticaopdewebsitevanhetBelgischCentrumvoorFarmacotherapeutischeInformatie(BCFI)(www.bcfi.be).Voordestudienaardeboven grenzenwe rdendeaan bevelingenvandeEuropeanFoodSafetyAuthorithy(EFSA)geraadpleegd.Omdewetenschappelijkeevidentievoorsuppletiemetvitaminenenmineralentijdensdezwangerschapenborstvoedingnategaanwerdenwetenschappelijkeartikelsgezochtwaarindeeffectenvansuppletiewordenbestudeerdinvergelijkingmeteenplacebogroep.HiervoorwerddePubmeddatab asegehanteerdwaarbijvoor elkmineraalvolgendezoektopdra chtenwerdenui tgevoerd:'mineralxAND pregnancy', 'mineralxs upplem entationANDpregnancy','mineralxA NDsup plementationAN Dpregnancy','miner alxANDbreastfeeding'en 'mine ralxsupple mentationANDbreastfeeding'.Voordevitaminenwerdopdezelfdemaniertewerkgegaanalsvoorde

15mineralen.Ookwerdenu itdereferentielijsten vandeg eselecteer deartikels,derelevanteartikelsgeselecteerdenopgezochtviaPubMed.VoordecijfersvanfoliumzuurinnametijdensdezwangerschapinVlaanderenwerdinGoogleScholarmetdezoekterm'foliumzuurbeleidVlaanderen'gezocht.VerderwerdinPubmednaarartikelsgezochtovermogelijkhedenomdefoliumzuurinnamebijzwangerevrouwenteverhogend.m.v.volgendezoektermen:'interventionsANDfolicacid','folicacidANDpregnancyANDinterventions'en'folicacidfortification'.Voordestudienaarsuppletieadviezentijdensdeborstvoedingterpreventievandeficiëntiesbijdepasgeborenewerdeerstgezochtnaardevitaminenenmineralenwaarvoorbijpasge borenenvaak tekortenbestaan.Daarvoorwerdgezochtopd ewebsitevanKind&GezinenwerdinPubmedmetvolgendezoektermengezochtnaarartikels:'newbornANDvitamin'en'vitaminxANDbreastfeeding'.Daarnawerdgezochtnaarstudiesovermaternalesuppletieterpreventievandezetekortenmetvolgendezoektermen:'vitaminxANDmaternalsupplementation','vitaminxANDbreastmilk'en'vitaminxANDmaternalnutrition'.Degevondenartikelswerdenkritischbeoordeeldenbijvoorkeurwerdergebruikgemaaktvanreview somdathie rbijverschillendestudiesoverhe tzelfdeonderwerp samengebrachtwordenenzoduseenoverzichtvanderesultatenuitmeerderestudiesbekomenwordt.Opdiemanierwerdindeliteratuurstudiedusnooitgesteundopéénenkelestudievoorhetonderzoeknaardeevidentievoorsuppletiemeteenbepaaldmineraalofvitamine,maarwerderopdeconclusiesvanmeerderestudiesgesteund.3.3 EVIDENTIEVOORSUPPLETIEBIJSPECIFIEKEGROEPENMetdezoektermen'vitaminetekort','vitamindeficiency','nutrientdeficiency','hypovitaminosis'werdinPubmedenGoogleScholargezochtnaarartikelsoverwelkegroepeneenverhoogdrisicolopenoptekortenaanbepaaldevitaminenenmineralen.Nadezegroepengevondentehebben,werdvoorelkegroepspecifiekgezochtnaarstudiesoverderisico'sensuppletieadviezentijdensdezwangerschapenborstvoeding.3.4 INTERNATIONALEVERGELIJKINGVANAANBEVELINGENIndith oofdstuk wordteenvergelijkendestud iegedaanvandezwangerschapsaanbevelingenmetbetrekkingtotsuppletievanvitaminenenmineralen

16ineenaantallanden.Dekeuzevandelandenindezevergelijkendestudiewerdgemaaktaandehandvanvolgendecriteria.EeneerstemanieromtoteenselectievanlandentekomenwasdoorinGoogleeenzoekopdrachtuittevoerennaarzwangerschapsaanbevelingen.Delandenvandeverenigingendienadezoekopdracht'recom mendationspregnancyvitamins ','guidelinespregnancy','aanbevelingenzwangersc hapsvitaminen'en'richtlijnenzwangerschap'betrouwbarerichtlijnenopleverden,werdenopgenomenindestudie.Indetw eedeplaats werdopbasisvand etaalgeselec teerdwaardoorenk elNederlandstaligeenEngelstaligebronneninaanmerkingkwamen.Hetlaatstecriteriumwaaropdekeuzeisgebaseerd,isdebetrouwbaarheidvandeaanbevelingen.Zowerdenenkeldelandenopgenomenindevergelijkendestudiedieaanbevelingenhebbendiedooreenbetrouwbareorganisatiezoalsdooreenverenigingvoorgynaecologieofdooreennationaalministerievangezondheidwerdenopgesteld.3.5 MARKTONDERZOEKVoordestudienaardevoedingssupplementenopdeBelgischemarktwerdineersteplaatshetFarmac ompendiumge raadpleegd .(www.farmacompendium.be)Erwerdspecifiekgezochtnaarzwangerschapspreparatenenfoliumzuurpreparaten.TentweedewerddedienstStatistiekenvandeAlgemenePharmaceutischeBondgecontacteerdmetdevraagnaardemeest verkochte zwangersch apspreparatenin België.ZowerdeenlijstverkregenvandemeestverkochtezwangerschapspreparatenwaarnavandezepreparatendesamenstellingendedosesaanmineralenenvitaminenwerdopgezochtenvergelekenmetdeADHtijdensdezwangerschapenborstvoeding.3.6 APOTHEEKBEZOEKENMetde apotheekbezo ekenwordtbeoogdeenbeeldtekrijgenopdefarmaceutischezorginzakevitaminenenmineralenvoor,tijdensennadezwangerschapdieindeoffic ina-apotheekindeprak tijkuitgevoerdwordt.Hiervoorwerden30apothekenatrandomgeselecteerd.Zewerdenvoorafopgebeldengeïnformeerdoverhetonderwerpvandemasterproefengevraagdofzealdannietwillenmeewerkenaanditonderzoek.Deapothekersdieinstemdenwerdendaarnabezochtenbevraagdaandehandvaneenvoorafopgesteldevragenlijst.

174 RESULTATEN4.1 EVIDENTIEVOORSUPPLETIEVÓÓRDEZWANGERSCHAPHetbelangrijkstepreconceptionelesuppletieadvieswaaroverreedsveelstudieszijngebeurd enwatindeliteratuuruitvo erigaanb odkom talshetgaat overpreconceptiezorg,isdenoodzaaktotfoliumzuursuppletie.(22-24)ErwordtdoordeHGRaanallevrouwenmeteenzwangerschapswensaangeradenvanafminimaalvierwekenvoordeconceptietot12wekennadeconceptieeenfoliumzuursupplementintenemenvan0,4mgmethetoogopdeprimairepreventievanNBDbijdefoetus.(2)Reedsindejaren'70werdonderzoekverrichtnaarhetverbandtussenNBDenvitaminetekortentijdensdezwangerschapenwerdenverbandenaangetoondtussenlageplasmafolaa tconcentratiestijdensheteerstetrimes tervandezwangerschape nNBD.MensteldetoenvastdatbijvrouwendiefoliumzuurinnamenvoordeconceptiedekansopNBDdaalde.(25)Begindejaren'90werdendezeinzichtenbevestigddoortalvanstudies naarheteffectvanfoli umzuursup pletieop deincidentievanN BD.DestudieresultatentoondenaandatfoliumzuursuppletiehetrisicoopNBDmet72%kandoenafnemen.(26)OokrecenterestudiestonendeeffectiviteitvanpreconceptioneelfoliumzuurindepreventievanNBD aanens tellende aanbevelingvan0,4mgfolaatinnameperdagvoorop.(18,27)Verderzijnerslechtsheelweinigstudiesoverdeeventuelenoodzaakenheteffectvanpreconcep tionelev itamine-enmineraal suppletie.(24)Inhetk adervanpreconceptiezorgwordtdenadruksteedsgelegdop gezonde,evenw ichtigevo edingzowelvooralstijdensdezwangerschapomdatditeengroteinvloedkanhebbenopdezwangerschapsuitkomst.(22,23)Studiesstellenvastdatmeeronderzoeknodigisomtrentdewerkzaamheidenveiligheidvanpreconceptionelesupplementenomdezetekunnenaanbevelen.(22)HetNederlandsHuisartsengenootschap(NHG)besluitinhaarStandaardPreconceptiezorgdatnaastfoliumzuurpreconceptionelesuppletievananderevitaminenenmineralennietnodigisopvoorwaardedateengezondvoedingspatroongevolgdwordt.(23)

184.2 EVIDENTIEVOORSUPPLETIETIJDENSDEZWANGERSCHAPENBORSTVOEDING4.2.1 MineralenensporenelementenEenoverzichtvandeaanbevolendagelijkseinnamenvoormineralenvolgensdeHGRisweergegeveninTabel4.1.Tabel4.1:ADHvoordemineralenensporenelementen(2)VolwassenvrouwZwangerevrouwBijborstvoedingCalcium900mg1200mg1200mgFosfor800mg1000mg1000mgMagnesium360mg400mg400mgNatrium600-2000mg600-2000mg600-2000mgChloor800-3000mg800-3000mg800-3000mgKalium3000-4000mg3000-4000mg3000-4000mgIJzer19,6mgSupplementaanbevolen10mgZink8mg11-12mg14mgKoper1,2mg1,3mg1,5mgSelenium60μg65μg75μgJodium200μg250μg250μgMangaan5mg5mg5mgMolybdeen45μg50μg50μgChroom25μg30μg45μgFluor---4.2.1.1 CalciumVolgensdeHGRbedraagtdeADHvoorcalcium120 0mgvoorzwangereen borstvoedendevrouwentegenover900mgv oorniet-zwangerevrouwen.(2)DeEFSAraadtaanomnietmeerdan2500mgcalciumperdagintenemen.Dezemaximaledosisisookvantoepassingtijdensdezwangerschapenborstvoeding.(28)Studiesradenterpreventievanbotdensiteitsverliesbijdezwangerevrouwaandecalciuminnameteverhogentijdensdezwangerschapendeborstvoedingdoorextraconsumptievanmelk,anderezuive lproducte nengroenebladgro enten.(3,4)Calciumsupplementenwordenindezestudieaangeradenbijvrouwendieaanhetbeginvanhunzwan gerschapsub optimalecalciumhoeveelhedeninnemen(<500mg/dag) .Vrouwendievoldoendecalcium(i.e.3á4glazenmelkofeengelijkwaardigeportieanderezuivelproducten)innemenaanhetbeginvanhunzwangerschaphebbengeensupplementennodig.(3,29)

194.2.1.2 FosforDeADHvoo rfosfor bedraagt1000mg voorzwangereenborstv oedendevrouwentegenover800mgv oorniet-zwangerevrouwen.(2)Demaximaleinnamebedraagtvol gensdeEFSA3000mg/dag enisoo kvantoepassing bijzwangereenborstvoedendevrouwen.(28)AangeziendegemiddeldefosforinnameinEuropeselandentussen1000en1500mgperdagligtenfosfortekortenzeldzaamzijnishetoverbodigfosforsupplementenintenementijdensdezwangerschap.(2)4.2.1.3 MagnesiumDeADHvoormagnesiumbedraagt400mgvoorzwangereenborstvoedendevrouwentegenover360mg voorniet-zwangerevrouwen.(2)DoordeEFSA wordtdebovengrensvoorinnameop2500mgperdaggelegd.Dezemaximaledosisisookvantoepassingtijdensdezwangerschapenborstvoeding.(2)Studieshebbenaangetoonddatmagnesiumsuppletietijdensdezwangerschapdekansop vroeggeboo rteenlaag geboortegewichtreduceert.(6)Maaromo pbasishiervanalgemeneaanbevelingenvooroptestelleninzakemagnesiumsuppletietijdensdezwangerschapzijnteweiniggecontroleerdestudiesvoorhanden.(6,7)BovendiensteltdeHGRvastdatsymp tomatisc hemagnesiumtekortenzeldzaamzijn.Magnesiumsuppletietijdensdezwangerschapisdusnietnodig.(2)4.2.1.4 Natrium,Chloor,KaliumDeaanbevolendagelijksehoeveelheidvoornatriumbedraagt600-2000mgenvoorchloorbedraagtdie800-3000mg.VoorzwangereenborstvoedendevrouwenisdeADHnietverhoogd,suppletievannatriumenchloorisdusnietnodig.(2)DeADHvoo rkalium bedraagt3000-4000mgenis nietverh oogdtijde nsdezwangerschapenlactatie.Suppletieisduseveneensnietnodig.(2)Voornatrium,chloorenkaliumwordendoordeEFSAgeenhoogstaanvaardbareinnamesbeschreven.4.2.1.5 IJzerVolgensdeHGRbedraagtdeADHvoorijzervoorniet-zwangerevrouwen19,6mgrekeninghoudendmetdegeringebiologischebeschikbaarheidvan15%.ZoalshogervermeldligtdeADHvoorijzerhogertijdensdezwangerschap.Dezeextrabehoeftenzijn

20vooralvantoepassing tijdensh etlaatstetrimester.DeHGRbeveeltdaaromeendagelijksijzersulfaatsupplementvan100mgaanvanafdetweedezwangerschapshelft.Ditkomtovereenmet33mgFe2+waarvan15%,dus5mg,wordtopgenomen.(2)Anderestudieshebbendaarentegenaangetoonddatroutinematigaanbevelenvanijzersu ppletienietnodigisaangeziendeijzerabso rptiecapaciteits terkstijgtgedurendedezwangerschapenerzij dsenande rzijdsomdatindeliteratuurgeen evidentievaneenwaarneembaargunstigeffectopdehardeeindpunten(incidentievankeizersnede,vroeggeboorte,laaggeboortegewichtofdoodgeboorte)isgevondenvanroutinematigeijzerverstrekking.(30,31)Bijferriprieveanemietijdensdezwangerschap,datdooreenartswordtvastgesteld,biedenijzersupplementenweleenoplossing.(31)DeEFSAsteltvastdaterteweinigdatabeschikbaarisomeenbovengrensvoorinnamevooroptestellen.Welwerdvastgestelddatbijkortdurendeinnamevan50-60mgijzerp erdagonderde vormvansup plementen gastro-intestinalebijwerkingenoptredenzoalsconstipatie,nauseaenbraken.(28)4.2.1.6 ZinkDeADHvoo rzinkbed raagt11-12mgvo orzwangere en14mgvoor borstvoedendevrouwentegenover8mgvoorniet-zwangerevrouwen.(2)DoordeEFSAwordtaangeradend ebovengrensvan25mgperdag nietteoverschrijden.Dezemaximaledosisisookvantoepassingtijdensdezwangerschapenborstvoeding.(28)Erisduseentoenamevan3-4mgtijdensdezwangerschapen6mgtijdensdelactatiedietewijtenisaandeextrabehoeftenvoordeaanlegvandeweefselsbijdefoetusenvoordem elkprodu ctieenfysiolog ischewi jzigingentijdensdepostpartumperiode.(2)Tochhebbenstudiesaangewezendaternietvoldoendeevidentiebestaatomroutinematigzinksuppletieaantebev elentijdensdezwangerschap.Watwelwe rdvastgesteldisdatereengerin gedaling vanhe taantalvroeg geboortesop treedtbijvrouwendiezinksuppleme nteninnamen tijdensdezwangerschap,maarerwerdgenuanceerddathetnuttigerisvoordegezondheidvandevrouwomdealgemenenutritioneletoestandteverbeterendoorconsumptievanzink-rijkvoedsel,zoalso.a.rijst,peulvruchtenenharing,inplaatsvansuppletievanzinkalleen.(9)

214.2.1.7 KoperDeADHvoo rkoper bedraagt1,3mgvo orzwangereen1,5 mgvoorborstvoedendevrouwentegenover1,2mgv oorniet-zwangerevrouwen.Deh oogstaanvaardbareinnamevoorkoperwerddoordeEFSAop5mgperdagvastgelegdenisookvantoepassingtijdensdezwangerschapenborstvoeding.(2,28)Erwordenenerzijdsietshogereofdezelfdewaardenaanbevolenvoorzwangerevrouwentenopzichtevanniet-zwangerevrouwenomdatervanuitgegaanwordtdatdevrouwhetextrakoperdatnodigisuithaarreserveskanputten.(2)AnderzijdswordttijdensdelactatieeengrotereADHaanbevolenomdatdekoperreservesvandemoederdandeelsgebruiktzijnenzokopertekortbijdemoedertevoorkomen.(2)GeziendegemiddeldedagelijkseinnamevankoperviadevoedingbijEuropesevrouwen0,9-1,8mg/dagbedraagt,enditdichtbijofhogerdandeADHligt,issuppletietijdensdezwangerschapentijdensdeborstvoedingnietnodig.(2)4.2.1.8 SeleniumDeADHvoorseleniumbedraagtvolgensdeHGR65μgvoorzwangereen75μgvoorborstvoedendevrouwentegenover60μgvoorniet-zwangerevrouwen.(2)DoordeEFSAwordtaangeradendosesvan300μg/dagnietteoverschrijden,ookniettijdensdezwangerschapenborstvoeding.(28)Uitstudies naarheteffec tvanseleniumsuppl etieopde zwangerschaps-uitkomstenblijktdatseleniumsuppletietijdensdezwangerschapdeoxidatievestress,diegepaardgaatmetdezwangerschap,kandoenreduceren,maardatergeeneffectisopdezwang erschapsui tkomstenzoalso.a.vroe ggeboorteen geboortegewicht.(32)Anderestudiesconclu derendatwegenseeng ebrekaanresultatenuitprospectievestudiesnaarheteffectvanseleniumsuppletieopdezwangerschapsuitkomstennoggeenaanbevelingenkunnenwordengedaanvoorseleniumsuppletie.(7)Hetisdusnietnodigseleniumsuppletiebijzwangerevrouwenteadviseren.4.2.1.9 JodiumDeADHvoo rjodium bedraagt250μgv oorzwangereen250μg voorborstvoedendevrouwentegenover200μgvoorniet-zwangerevrouwen.(2)AlshoogstaanvaardbareinnamevoorjodiumwordtdoordeEFSA600μg/dagaangenomen.Dezemaximaledosisisookvantoepassingtijdensdezwangerschapenborstvoeding.(28)

22Jodiumtekortenkunnenverholpenwordendoorhetconsumerenvanvis,broodmetgejodeerdzoutendoorgebruiktemakenvangejodeerdzoutinplaatsvangewoonzout.Dezeinterventiesmakenjodiumsuppletietijdensdezwangerschapoverbodig.(1) 4.2.1.10 MangaanDeADHvoo rmangaanbe draagt5mgenis nietverhoogd tijdensdezwangerschapenlactatie.GezienhettekortaandataovertoxiciteitbijdemenskandoordeEFSA geenmaximaleinnamewordenvastge steld.(28)Tekortenbijdemenskomenzeldenvoor,watmangaansuppletietijdensdezwangerschapoverbodigmaakt.(2)4.2.1.11 MolybdeenDeADHvo ormolybd eenbedraagt50μ gvoorzwangereenborstvoedende vrouwentegenover45μg voorniet-zwangerevrouwen.DeE FSAlegtdehoogstaanvaardbareinnamevoormolybdeenvastop600μgperdag .Dezeisoo kvantoepassingtijdensdezwangerschapenborstvoeding.(2)Aangezienmolybdeentekortenuiterstzeldzaamzijn,ismolybdeensuppletieonnodig.(2)4.2.1.12 ChroomOverdeADHvoorchroombestaatgroteonzekerheid.DeADHvoorzwangerevrouwenzou30μgbedragen,voorborstvoedendevrouwen45μgtegenover25μgvoorniet-zwangerevrouwen.Ookoverdemaximaleinnamebestaatgrotetwijfel.DeEFSAbeschiktoverteweiniggegevensomeeninnamedrempelvastteleggen.DoordeWHOwordtaangeradeneendosisvan250μgperdagnietteoverschrijden.(2,28)Aangezienchroomtekortenzeldzaamzijn,isroutinematigechroomsuppletienietaangewezen.(2)4.2.1.13 FluorErzijngeendagelijkseaanbevolenhoeveelhedenaanfluorvastgelegdaangezienergeenbewezenfysiologischebehoefteaanfluorbestaat.(2)Fluorsupplementenmogenbovendiennietsystematischaanzwangerevrouwenwordentoegediend.4.2.2 VitaminenEenoverzichtvandeADHvoordevitaminenvolgensdeHGRisweergegeveninTabel4.2.

23Tabel4.2:Aanbevolendagelijksehoeveelhedenvoordevitaminen.(2)VolwassenvrouwZwangerevrouwBijborstvoedingVitamineA500μgRE800μgRE850μgREVitamineD10-15μg20μg20μgVitamineE15mg15mg15mgVitamineK50-70μg50-70μg50-70μgVitamineC110mg120mg130mgVitamineB11,1mg1,5mg1,6mgVitamineB21,2mg1,5mg1,8mgVitamineB314mg16mg16mgVitamineB55-12mg5-12mg5-12mgVitamineB61,8mg1,9mg2mgVitamineB121,4μg1,8μg1,7μgBiotine30-70μg30-70μg30-70μgFolaat200μg400μg350μg4.2.2.1 VitamineADeADHvoorvitamineAbedraagt800μgREvoorzwangerevrouwen,850μgREvoorborstvoedendevrouwentegenover500μgREvoorniet-zwangerevrouwen.DeADHtijdensdezwangerschapenlactatieliggenbeduidendhogeromzodeoptimalegroeivandefoetustegaranderenenomhetmogelijktemakeneenzekerevoorraadindeleveraanteleggen.(2)Niettegenstaandedebelangrijkerolvanvi tamineAtij densdezwangerschapleidteeninname hogerdan75 00μg/dagtijdensh eteerstetrimestervande zwangerschaptotteratogeniteitenisbijgevolggec ontra-indiceerd.GedurendedevolledigezwangerschapiseeninnamevanvitamineAhogerdan3000μg/dag(=10000IE)tevermijdenalsookvoedselrijkaanvitamineA,zoalsleverenleverproducten,enmultivitaminepreparatendienietspecifiekvoorzwangerevrouwenbedoeldzijn.(2)Studieswezenuitdatvitam ineA-suppletietijdensdezwangersc hapgeenbewezengunstigeffectheeftopdemorbiditeitenmortaliteitvanmoederenkind.DeWHOraadtdaaromroutinematigevitamineA-suppletietijdensdezwangerschap,alsookpostpartumsuppletienietaan.(33,34)4.2.2.2 VitamineDDeADHvoorvitamineDb edraagt20μg(800IE)v oorzwan gereenborstvoedendevrouwentegenover10-15μg (400-600IE)voor niet-zwangerevrouwen.(2)DeEFSAr aadtaandosissenhogerdan50μg vitamineD perdag te

24vermijden.Dezemaximale dosisisookvantoep assingtijdensdezwangers chapenborstvoeding.(28)TalrijkestudiesnaarheteffectvanvitamineD-suppletietijdensdezwangerschapopdezwangerschapsuitkomstzijnuitgevoerd,maardezelatenonvoldoendeeffectvanvitamineD-suppletieopdezwangerschapsuitkomstenzien.Erismeeronderzoeknodigomdezinvolheidvandezeinterventieinhetkadervanprenatalezorgnategaan.(35-38)DeWHOraadtdaaromroutinematigevitamineD-suppletietijdensdezwangerschapnietaan.(39)Pasgeborenenhebbeneenverhoogdris icoopvitamineD-deficiëntiewatkanresultereningroeiachterstandenbotmisvormingen.(2,12,40)StudiesnaarheteffectvanvitamineD-innamedoordeborstvoedendemoederophetvitamineD-gehaltevandemoedermelktonenaandatsuppletievandeborstvoedendemoederdevitamineD-statusvanhetgevoedekindverhoogtt.o.v.placebo,maarconcluderenweldatermeeronderzoeknodigisomditaantebevelen.(41,42)AnderestudieszienweinigtotgeeneffectophetvitamineD-gehalteindemoedermelk.(40,43)ErwordtbovendiengewezenophetfeitdatdevitamineD-statusvanbaby'sdierechtstreeksvitamineD-suppletiekregenhogerligtdani ngevalvansuppleti evandemoe der.(43)Daaromwordtsystematischzowelingevalvanbor stvoedingalsku nstvoeding aangeradeneensupplementvan400IE/dagtoetedienenaanhetkindvanafdegeboortetot6jaar.(40)4.2.2.3 VitamineEDeADHvoorvitamineEbedraagt15mgenisnietverhoogdvoorzwangereenborstvoedendevrouwen,suppletievanvitamineEisdusnietnodig.(2)DeEFSAlegtdemaximaleinnamevanvitamineEvastop270-300mg/dag.(28)4.2.2.4 VitamineKDeADHvoorvitamineKbedraagt50-70μgenisnietverhoogdvoorzwangereenborstvoedendevrouwen,suppletietijdensdezwangerschapisdusnietnodig.(2)DeEFSAheeftgeenhoogstaanvaardbareinnamevastgelegdvoorvitamineK.(28)Pasgeborenenhebbeneenvergrootrisi coopeenvitamineK-tekort,watkanleidentotspontanebloedingen.DitistewijtenaanhetfeitdaternoggeensyntheseisvanvitamineKdoordedarmfloraenomdaterslechtsheelweinigvitamineKdoorheendeplacentaaangevoerdwordt.(2,44)

25ErisslechtsweinigstudiegebeurdnaarheteffectvanvitamineK-suppletievandeborstvoedendemoederophetvitamineK-gehaltevandemoedermelk.BepaaldestudiesstellenvastdathetmogelijkishetvitamineK-gehaltevandemoedermelkteverhogendoordagelijkseinnamevanvitamineK-supplementendoordemoeder,maarconcluderentochdatermeeronderzoeknodigisomditverderaantetonen.(43,45,46)DezestudiesradendanookaanomindeeersteplaatsvitamineK-supplemententoetedienenbijdebaby.(46)Volgensanderestudiesis deaanvoervanvitamin eKviademoedermelkgeringenwordthetgehalteaanvitamineKindemoedermelknauwelijksbeïnvloeddoordevoedingvandemoeder.(2,40,44)Omtekortentevoorkomenwordtsystematischaanelkepasgeborene1-2mgvitamineK1intramusculairof2mgoraaltoegediendbijdegeboorte.Aanborstgevoedebaby'sdieeenoraalsupplementkregenbijdegeboortewordttijdensdeeerste3maandeenwekelijkssupplementvan2mggegevenofeendagelijks suppleme ntvan0,25µg .Naintram usculairetoedieningisverderesuppletienietmeernodig.(2,40,47)4.2.2.5 VitamineCDeADHvoorvitamineCbedraagt120mgvoorzwangerevrouwen,130mgvoorborstvoedendevrouwentegenover110mgvoorniet-zwangerevrouwen.Erwordtduseenextrainnamevan10mgaanbevolenvoorzwangerevrouwenomvoorhetactievetransportvanvitamineCindenavelstrengendeplacentatecompenserenen20mgextrainnamevoorlacterendevrouwenomwillevandelactatiebehoeften.(2)DeEFSAsteltgeenhoogstaanvaardbareinnamevoorvitamineCvoorop.(28)OverhetalofnietaanbevelenvanvitamineC-suppletietijdensdezwangerschapbestaatonenigheid.Bepaaldestudiesconcluderendateronvoldoendeevidentieisomroutinematigantioxidantia-suppletie(zoalsvitamineC)aan tebevelen.(13)BepaaldestudiesbesluitendatvitamineC-suppletiewelvoordeligkanzijnindepreventievanpre-eclampsieenanderestudiesb esluitend atermeeronderzoek nodigisomaanbevelingentemakenomtrentvitamineC-suppletie.(7)4.2.2.6 VitamineB1DeADHvoorvitamineB1bedraagt1,5mgvoorzwangerevrouwen,1,6mgvoorborstvoedendevrouwentegenover1,1mgvoorniet-zwangerevrouwen.(2)DoordelagetoxiciteitenhetgebrekaanstudiesoverdeeffectenvanhogevitamineB1-innamekan

26doordeEFSA geenmaximaleinnamevastgelegdwor den.(28)Ooknaarhetnu tvanvitamineB1-suppletietijdensdezwangerschapisslechtsweinigonderzoekgebeurd.(7)4.2.2.7 VitamineB2DeADHvoorvitamineB2bedraagt1,5mgvoorzwangerevrouwen,1,8mgvoorborstvoedendevrouwentegenover1,2mgv oorniet-zwangerevrouwen.(2)WegensgebrekaangegevensoverhetrisicobijinnamevanhogedosissenaanvitamineB2kandeEFSAgeenhoogstaanvaardbareinnamevastleggen.(28)AangeziendegemiddeldedagelijkseinnameinEuropeselanden(1,5-5mg/dag)hogerligtdandeA DH,zijntekorteni nEuropeselande nbijzonderzeldzaamenissuppletietijdensdezwangerschapnietaangewezen.(2)4.2.2.8 VitamineB3DeADHvoorniacinebedraagt16mgvoorzwangereenborstvoedendevrouwentegenover14mgvoorniet-zwangerevrouwen.(2)Overdemaximaleinnamevanniacinetijdensdezwangerschap zijnonvoldoendegegevensbeschikbaar waardoordeEFSAgeenuitspraakkandoenoverdemaximaleinnametijdensdezwangerschap.(28)Geziendehogeinnam evanvitamineB3viadevoe ding(15-40mg/dag) inEuropeselanden,komteenvitamineB3-tekorthiernauwelijksvoorenissuppletievanvitamineB3tijdensdezwangerschapnietnodig.(2)4.2.2.9 VitamineB5GeziendeADHvoorvitamineB55-12mgbedraagtennietverhoogdistijdensdezwangerschapendelactatieengezienhetfeitdatvoedingstekortenaanvitamineB5heeluitzonderlijkzijn,issuppletietijdensdezwangerschapnietnodig.(2)GeziendelagetoxiciteitenhetgebrekaanstudiesoverheteffectvanhogevitamineB5-innameopdegezondheidwerddoordeEFSAgeenhoogstaanvaardbareinnamevastgelegd.(28)4.2.2.10 VitamineB6DeADHvoo rvitamine B6bedraagt1,9m gvoorzwangereen2m gvoorborstvoedendevrouwentegenover1,8mgvoorniet-zwangerevrouwen.(2)DoordeEFSAwordtdemaximuminnamevanvitamineB6op25mgperdaggelegd.Dezeisookvantoepassingtijdensdezwangerschapenborstvoeding.(28)ExtrasuppletievanvitamineB6

27tijdensdezwangerschapisnietnodigomwillevandehogegemiddeldeinnamevanvitamineB6viadevoedinginEuropeselanden(1,6-3,6mg/dag).(2)4.2.2.11 VitamineB12DeADHvoo rvitamine B12bedraagt1,8 mgvoorzwangere,1,7 mgvoorborstvoedendevrouwentegenover1,4mgvoorniet-zwangerevrouwen.(2)DaargeenduidelijkebijwerkingenvaneenhogevitamineB12-innamezijngerapporteerdkandeEFSAgeenhoog staanvaardbareinname vastleggenvoorvi tamineB12.(28)Enkelbijzwangerevrouwenmetabsorptiestoornissen(doorgebrekaandedoordemaagwandgeproduceerdeintrinsiekefactor)enbijvegetariërs(aangezienvitamineB12uitsluitendindierlijkvoedselaanwezigis)isextraaandachtnodigvoorvitamineB12-suppletie.(7)4.2.2.12 BiotineDeADHvoo rbiotine bedraagt30-70μgen is nietverhoogdtijde nsdezwangerschapenlactatie.DaarenbovenzijnvoedingstekortenaanbiotineinEuropaheeluitzonderlijkdoordehogegehaltesaanbiotineindevoeding.Supplementenzijndusnietnodig.(2)Wegensgebrekaanstudiesoverheteffectvanhogebiotine-innameopdegezondheidkandeEFSAgeenmaximuminnamevoorbiotinevastleggen.(28)4.2.2.13 FolaatZoalshogervermeld,wordtdoordeHGRterpreventievanNBDaangeradenvanafminimaalvierwekenvoordeconceptieeenfoliumzuursupplementvan0,4mgintenemenenerwordtaangeradendittedoentot12wekennadeconceptie.(2)HoewelindeliteratuurisbeschrevendatfoliumzuurdeincidentievanNBDmet70%kandoenafnemenblijktdeinternationaleincidentievanNBDnietaftenemenindeperiodenadatdeaanbevelingentotfoliumzuursuppletiewerdengeformuleerd.Ditzouverklaardkunnenwordendoorhetfeitdatdezwangerevrouwendeaanbevelingennietopvolgenofdesupplementennietinnemenopdejuistetijdstippenvoorentijdensdezwangerschap.(48)Eenonderzoek inVlaanderennaarhetpercentag evrouwe ndatfoliumzuursupplementeninnamtijdensdezwangerschapweesuitdatslech ts36,3%foliumzuursupplementenopdecorrectemanierinnam.Hiervoorwerdenvrouwendienetbevallenwarenbevr aagdovereventue lefoliumzuurinnametijd enshun

28zwangerschapenoverdeperiodewaarinzeditinnamen.86,4%bleekfoliumzuurtehebbengenomenvoore n/oftijdensdezwangersch ap,meerdan43, 3%bleekfoliumzuursupplemententehebbeningenomenvoordezwangerschapen40,8%zoupasgestartzijnmetdesuppletietijdensheteerstetrimesteroflater.(17)Omdereductievan70%indeincidentievanNBDtebereiken,zoalsinvelestudiesisbeschreven,ishetnoodzakelijkdefoliumzuursuppletieopcorrectetijdstippentedoen.Hetrelatieflagepercentagevancorrectefolium zuursupple tieisdeelstewijtenaano ngeplandezwangerschappen.Inditgevalishetuiteraardonmogelijkomderichtlijnen(startenpreconceptioneel)inzakefoliumzuursuppletiecorrectoptevolgen.(17)Heelwatonderzoekisverrichtnaardemogelijkhedenomdefoliumzuurinnamebijzwangere vrouwenteverhogen. Teneerstezoudefoliumzu urinnam eronddeconceptiekunnenverbeterdw ordendoorbeterevoo rlichtingoverhetgebruikv anfoliumzuurendoorpreconceptiezorgintevoeren.(49)Eentweedemaatregeldiemenindeliteratuu raanhaalt,ishetverrijken vanalgemenevoe dingzoalsbrood enbroodvervangers.OpdezemanierwordenNBDookbijongeplandezwangerschappengereduceerdenbijmoedersmeteenl ageresoci aaleconomisch estatus(lagerescholingsgraad,lagergezinsinkomen,enz.)IndeVerenigdeStaten(VS)enCanadaisin1998eenverplichtevoedselverrijkingvoorgraanproductenmetfoliumzuuringelastvan1,4μg/g.Si ndsdienisdepre valentievanNBDindeVSmet26% gedaald.(50)Eenalternatiefvoordeverrijk ingvanalgemene voeding ishetverrijkenvanspeciaalgeselecteerdvoedselzoalsontbijtgranenzodatvrouwentijdenshunzwangerschapdezespecifiekgelabeldevoedingsmi ddelenkunnenkiezen.(51)Deverrij kingvanvoedingsmiddelenmetfoliumzuurdraagtookeenpotentieelrisicometzichmee,wathetonderwerpisgewordenvanheelwatstudiesnaardemogelijkenevenwerkingenvanhogefoliumzuurinname.Studiesconstateerden geenbijwerkingenv anhogevoedingsfolaatinname.Bijwerkingenwerdenenkelwaargenome nbijinnamevandesynthetischevormvanfoliumzuur,he tPMG,invoedin gssupplem entenenverrijktevoeding.Hoewelergeensys tematischegegevensnaarmogelijketox iciteitvan foliumzuurzijnverschenenzijnerwelnevenwerkingengerapporteerdbijhetgebruikvanfoliumzuur.(52)Zomaskeertfoliumzuur,bijinnameinhogedoses(>5mg/dag),desymptomenvaneenvitamineB12-tekortdoordathetdehematologischeproblemen(anemie)oplost,maargeen effectheeftopdeneur ologischecomplicatiesvaneen

29vitamineB12-tekort.Ommogelijkeneveneffectenvanfoliumzuurtevermijdenwordteenbovengrensvoorfoliumzuurinnamevan1mg/dagalsveiligbeschouwd.(16,17,28,52,53)4.2.3 Omega3-vetzurenStudieshebbenaangetoonddatereenverbandbestaattusseneentekortaanomega3-vetzureneneenvroegtij digebev alling.(21)Ookwerdaange toonddatDHA-suppletietijdensdelaatstehel ftvandezwangerschapde kansope enlaaggeboortegewichtreduceert.(54)Inhetkadervandegezondheidvandemoederendeoptimaleontwikkelingvanhetongeborenkindwordtaanzwangereenborstvoedendevrouwenaanbevolenongeveer250mgDHA(200-300mg)perdagintenemen.(21,55)Eenovermatige innamevanDHAviasupplemente nhoudtookrisico 'sin.Zo bevorderthetdevetperoxidatie enversto orthethet immuunsysteem.EenveiligebovengrensvoorDHAwordtdaaromop3g/dagvastgelegd.(21,55)UitstudiesblijktdatdeBelgischeADHvoorDHA(250mg)kanbehaaldwordendoor2maalperweekvisteeteneninhetbijzondervettevis.IndiendeADHviadeconsumptievanvisnietbereiktkanwordenkanvoedingverrijktmetomega3-vetzurenofkunnenDHA-supplementen(inoverlegmeteenarts)eenoplossingbieden.(1)4.3 EVIDENTIEVOORSUPPLETIEBIJSPECIFIEKEGROEPENDeaanbevolendagelijksehoeveelhedenendeaanbevelingenoversuppletiediehierbovenwerdenbesprokenzijnvantoepassingoplaagrisicozwangerschappen.Erzijnechterspecifiekegroependieeenhogerrisicolopenoptekortenwaarbijextraaandachtnodigisvoorbepaaldevitaminenenmineralen,dusooktijdensdezwangerschap.4.3.1 VerhoogdrisicoopNBDVrouwendieeerderaleenkindmeteenNBDkregen,eenfamilialegeschiedenisvaneenNBDhebbenofeenverhoogdrisicoopNBDhebben,wordteensupplementvan4mgfoliumzuurperdagaanbevolen.(56-58)InPubmedwerdmetdezoektermen'higherdosefolicacidANDpregnancy'en'highriskNTD'gevondendaterbijpatiëntenmetinsuline-dependentediabetes,obesitas,malabsorptieproblemen,patiëntenonderanti-epilepticaenvrouwendierokeneenverhoogdrisicoopeenNBDbijdebabybestaat.(59)

304.3.2 Vegetariërs&veganistenMetdezoektermen'vegetariansANDpregnancy','vegetariansANDvitamin'en'vegetariansANDnutrition'inPub medwerdge vondendatvegetariërseninh etbijzonderveganisten(personendiehunvoedingbeperkentotuitsluitendplantaardigvoedsel)eengroterrisicolopenopeentekortaanvitamineB12,vitamineD,calcium,ijzerenomega-3vetzuren.Ditisteverklarendoorhetfeitdatdezevoornamelijkterugtevindenzijninvoedingsbronnendiedoordezespecifiekegroepenvermedenworden(vlees,visenmelkproducten).(60,61)ZokomtvitamineB12enkelvoorinvoedselvandierlijkeafkomstwatervoorzorgtdatvegetariërsenvooralveganisteneengroterrisicolopenopeentekortaanvitamineB12.(61,62)SuppletievanvitamineB12isaanteradenvoorveganisteneninhetbijzondervoorzwangereenborstvoedendevrouwendiezichaaneen veganistischdieethoud enaangeziendeAD HvoorvitamineB12tijd ensdezwangerschapendeborstvoedingv erhoogdi s.(40,62)Omeenade quateinnamevanvitamineB12tevoorzienkunnenookverrijktevoedingsmiddelenzoalso.a.verrijkterijstensoja,verrijktevleesvervangersenontbijtgraneningenomenworden.(60,61)DeADHvoorcalciumwordtvooraldoorveganistenenovo-vegetariërs(personendiegeenzuivel,maarweleiereneten)nietbehaald.(61)Omtekortentevermijdentijdensdezwangerschapenborstvoedingmoetendezegroepenervoorzorgendatdagelijkscalciumrijkevoedingzoalso.a.bladgroenten,peulvruchtenennotengegetenwordtendrankenverrijktmetcalciumzoalsverrijktesojamelkenverrijktfruitsap.(61)Eenadequateijzerinnamekaneenprobleemzijnvoorvegetariërsenveganistenaangeziendezeenkelnon -haemijzeruitplantaardigvoed selinne men,watinveelminderemategeabsorbeerdwordtintegenstellingtothethaemijzerdatinvoedselvandierlijkeoorsprongterugtevindenis.(61)Voorvegetariërsenveganistenishetdaarombelangrijkdagelijksvoedingri jkaanijzerintenemenzoalso .a.bladgroenten,peulvruchten,granenennotenenhierbijookvitamineC-rijkvoedselintenemendaardezedeabsorptievannon-haemijzerindedarmverhoogt.(61)UitstudiesisgeblekendatdeijzerstatusenhetrisicoopferriprieveanemiebijveganistenniethogerisdanbijomnivorenzolanghetdieetvoldoendeijzerrijkegroentenenvitamineCbevat.(61,63)Ookeenadequ ateinnamevan vitamineDenomega-3vetzu renkanbijveganisteneenprobleemzijnaangeziende belangrijkst ebron voorvitamineD enomega3-vetzurenvettevisis.V egetarischebr onnenvanvi tamineDzijnv errijkte

31sojamelkenmargarineseninsommigegevallenkanvitamineD-suppletienodigzijn.Omeenvoldoendeinnamevanomega3-vetzurentehebbenwordt aanveg anistenaangeradenvoldoendehoeveelhedenwalnoten,sojaproducten,olijfolie,lijnzaadolieintenemenenverrijktevoedingzoalsverrijktesojamelkenverrijktegraanrepen.(60,61)Uiteenstu diewaarinde nutritionelestatustus senvegetariërs enniet-vegetariërsinVlaanderenvergelekenwordt,blijktdateenuitgebalanceerdvegetarischdieetminstense vengoedvoorzietindeADHvoordemin eralenen vitamineninvergelijkingmeteenniet-vegetarischdieet.Zoconstateerdemenzelfsdatdeinnamevancalcium,zinkenijzerbijvegetariërsgroterisdanbijniet-vegetariërs.(64)IndiendejuistevervangendevoedingingenomenwordtomeventueletekortenaanvitamineB12,calcium,ijzerenzinktevoorkomen,leidteenvegetarischdieetdusniettottekorten.Daaruitkanbesloten worden datextra innameviasup plementennietnodi gis(uitgezonderdvoorfoliumzuur).(64)4.3.3 Post-bariatrischeheelkundeVoorhetonderzo eknaarwato besitaschirurgieinhoudtenw elkerisi co's ditheeftopdezwangerschapwerdinGooglemetdezoekopdracht'bariatrischechirugiezwangerschap'gezochtnaarbetrouwbaresi tes.Zowerdopde websitevanhetUZLeuvenbetrouwbareinformatieoverzwange rschapnabariatrischechirurgieteruggevonden.InGoogleScholarenPubmedwerdmetdezoekopdrachten'pregnancyafterbariatrics urgery'en'bariatrics urgeryandnutritionaldeficie ncy'naars tudiesgezochtoverderisico'svoornutritioneletekortennabariatrischechirurgie.Erkaneenonderscheidgemaaktwordentussen3typesbariatrischeheelkunde:hetrestric tievetypewaarbijhetvolumevandem aagverkleind wordt,hetmalabsortievetypewaarbijeenverminderingvandeabsorptieterhoogtevandedunnedarmoptreedt,enhetrestrictieve-malabsortievetypewaarbijzowelhetmaagvolumealshetabsorpti eoppervlakvandedunnedarmgereduceerdwordt.(65)Vitamine-enmineraaldeficiëntiestredenvooralopbijmalabsortievechirurgie.(66)Doorbariatrische heelkundeisdehoeveelheidv oedselennutriëntendatgeabsorbeerdkanwordenindedunnedarmbeperkt.Ookbelangrijkevitaminenenmineralendieindedunned armgeabsorbe erdworde n,kunnen opdezemanierin minderemateopgenomenworden,waardoorvoedingsdeficiëntieskunnenoptreden.

32Vooraltijdensdezwangerschap,wanneerdebehoeftenaandemeestevitaminenenmineralenstijgen,kanditres ultereninsymptomenofg evolgenh ebbenvo ordezwangerschapsuitkomst.(66,67)Demeestfrequentenutritioneledeficiëntiesdieoptredenbijzwangerevrouwennabariatrischeheelkundezijntekortenaanijzer,vitamineB12,folaat,vitamineDencalcium.(67-69)Voorzwangerevrouwenofvrouwenmeteenzwangerschapswensnahetondergaanvanbariatrischechirurgieishetnoodzakelijkdatzegescreendwordenopmogelijketekorten.De opgespoor dedeficiëntiesmoetendanookonmidde llijkbehandeldwordenmethetoogopeengoedverloopvandezwangerschap.Alsgeentekortenopgespoordwordenishetaangewezenelktrimestervandezwangerschapviaeenbloedtestdegehaltesaanijzer,calciumenvitamineDnategaanomeventueletekortendiezichtijden sdezwangersc hapontwikkel enoptesporenente kunnenbehandelen.(67,68,70)Nabariatr ischechirurgiewordtdoorde artsaangeradeneenmultivitaminepreparaatintenemen.Ingevalvaneenzwange rschapswen swor dtgeadviseerdoverteschakelenopeenspecifiekmultivitaminepreparaatvoorzwangerevrouwendatijzer,vitamineB12,folaat,vitamineDencalciumbevat.(67,71)4.3.4 AlcoholismetijdensdezwangerschapInPubmedwerdnaarartikelsgezochtovermogelijkenutritioneledeficiëntiesalsgevolgvanchronischalcoholgebruik,inhetbijzondertijdensdezwangerschap.Hiervoorwerdenvolgendezoekte rmengebruikt:'alcoholismA NDpregnancy','alcoholabuse ANDvitamin','alcoholismANDvitamins'en'alcoholaddictionANDvitamindeficiencies'.Studieshebbenaangetoon ddatbijchronischalco holismevaakvitamineB1-tekortoptreedt.DitisteverklarendoordeonvoldoendeinnamevanvitamineB1doordeondervoedingdiegeassocieerdismetalcoholverslaving,eenverminderdeabsorptieindedarmeneenverstoordtransportvanvitamineB1.(2,72,73)Studieshebbenuitgewezendatthiaminesuppletieingevalvanalcoholverslavinghetrisico opeentekortdoetafne men.(74)Erwordtaan geradenomzowel bijproblematischalcoholverbruikalsbijdeontwenningvanalcoholincombinatiemeteeninsufficiëntdieeteenthiaminesupplem entintenemenv an100mg,watw eerkan afgebouwdwordenindiende patiëntterugeengezondvo edingspatroonheeft.(75)Tijdensdezwangerschapleidtthiaminedeficiëntiealsgevolgvanovermatig

33alcoholgebruiktoteenverstoordefoetaleontwi kkelin g.Specifiek emaatregelenmetbetrekkingtotvitamineB1-suppletievoorhetverhelpenvaneentekortalsgevolgvanalcoholismetijdensdezwangerschapzijnindeliteratuurnietbeschreven.Studieshebbenookaang etoonddatchronischalc oholgebruik tijdensdezwangerschapleidttoteenverminderdtransportvanfoliumzuurviadeplacentanaardefoetus.(76,77)Ditresulteertinfolaatdeficiëntiebijdefoetuswatbijdraagttotdedefectendiegezienwordennaalcoholgebruiktijdensdezwangerschap,hetzogenaamdefoetaalalcoholsyndroom.Dito mvato.a.fysischemisvormingen zoalsNBD, congenitalehartdefecten,defectenaandeledematenengroeiachterstand.Degedaaldefolaatstatusbijdefoetusalsgevolgvanalcoholismetijdensdezwangerschapkandusalseenvandeverklaringenvoordeteratogeneeigenschappenvanalcoholbeschouwdworden.Hetisdusvanbelang bijalco holverslaafdevrouwe nfoliumzuur suppletieaantemoedigenalsookalcoholonthoudingtijdensdezwangerschap.(77)Overdeexactedosisfoliumzuurdieaanbevolenis,wordtgeenuitspraakgedaan.4.4 INTERNATIONALEVERGELIJKINGVANAANBEVELINGEN4.4.1 Foliumzuur:primairepreventievanNBD4.4.1.1 BelgiëVoordeBelgischeaanbevelingenmetbetrekkingtotsuppletiemetvitaminenenmineralentijdensdezwangersc hapwerdendeadviezen vandeHGRg eraadpleegdalsookdeaanbevelingenuitdeNationaleRichtlijnPrenataleZorg,opgestelddoorhetFederaalKenniscentrum voordeGezondheidszorg(KCE),diedoordeVlaamseVerenigingvoorObstetri eenGynaecologi e(VVOG)inachtgenomen worden.Dezebevelenaanzwangerevrouwenenaanvrouwenmeteenzwangerschapswensaanomvanaf4wekenpreconceptioneeldagelijks0,4mgfoliumzuurintenemen.Deinnamevanfoliumzuurmagna12wekenzwangerschapwordenstopgezet.(15,24,38)4.4.1.2 NederlandAlleNederlandseaanbevelingenzijnafkomstiguitdefolderZwanger!doordeNederlandseVerenigingvoorObstetr ieenGynaecologie(NVOG).Ookwe rdendeadviezenovervitamine-enmineraal suppletievandeGezondheidsraadenhetNederlandsHuisartsenGenootschap(NHG)geraadpleeg d.Dezeradenalle naan

34dagelijks0,4-0,5mgfoliumzuurintenemenvanafminstens4wekenvoordeconceptiet.e.m.detiendezwangerschapsweek.(23,78)4.4.1.3 VerenigdKoninkrijkVoordeaanbevelingeninhetVerenigdKoninkrijkwerdendeadviezenvanhetRoyalCollege ofObstetriciansandGynaeco logists(RCOG)en dewebsitevandeNationalHealthService(NHS)alsbrongebruikt.AanzwangerevrouwenwordtdoorhetRCOGendeNHSeendagelijkssupplementvan0,4mgfoliumzuursterkaanbevolenenditvanafdezwangerschapswenstotdederdezwangerschapsmaand.(79,80)4.4.1.4 VerenigdeStatenVoordeAmerikaanseaanbevelingenwerdendeadviezenvanhetAmericanCollegeofObstetriciansandGynecologists(ACOG),deU.S.PublicHealthServiceendeCentersforDiseaseControlandPrevention(CDC)geraadpleegd.CDCendeU.S.PublicHealthServiceradenaan0,4mgfoliumzuurperdagintenemenvanafminstenseenmaandvoordeconceptietot3maandennadeconceptie.(81,82)DoorhetACOGwordtaangeradeneenmaandvoordeconceptietestartenmetdefoliumzuurinnamevan0,4mgperdagentijdensdezwangerschapwordt0,6mgaanbevolen.(83)4.4.1.5 CanadaVoorhetbespre kenvande Canadesesuppletieaanbevelingenw erdende adviezenopgestelddoor deSocietyofObstetricians andGynae cologistsofCanada(SOGC)endeMothe riskProg ramgevolgdalsookdevoedin gsaanbevelingenensuppletieadviezenopdesitevanHealthCanada.Aanvrouwe nmeteenkinderwenswordtdoordeSOGCenMotheriskProgramaangeradenfolaatrijkvoedselintenemenincombi natiemeteendagelijksfolium zuur-bevattendmultivitaminepre paraat.Dezemultivitaminenmoeten0,4-1mgfoliumzuurbevattenenmoetenvanafminstens2tot3maandenvoordeconceptieengedurendedehelezwangerschaptot4à6wekenpostpartumingenomenworde n.Ingevalvanborstvoedingwordtaangeradendi tgedurendedevolledigelactatieperiodeintenemen.(84,85)4.4.1.6 AustraliëenNieuw-ZeelandVoordeaanbevelingeninAustraliëenNieuw-ZeelandwerdendeadviezenvanTheRoyalAustr alianandNew ZealandCollegeofObstetri ciansandG ynaecologists

35(RANZCOG)geraadpleegd.HetRANZCOGraadtfoliumzuursuppletievanminstens0,4mgaanvanafeenmaandvoordeconceptietotdederdezwangerschapsmaand.(86)4.4.2 Foliumzuur:secundairepreventievanNBD+verhoogdrisico4.4.2.1 BelgiëInBelgiëwordtaanvrouwenmeteenverhoogdrisicoopNBDenaanvrouwendiealeenkindmeteenNBDterwereldbrachtenaangeradenom4mgfoliumzuurperdagintenemenvanaf4wekenvoordeconceptietot12wekenerna.(24)4.4.2.2 NederlandInNederlandwordtaanvrouwendiezelfeenNBDhebbenofeerdereenkindmeteenquotesdbs_dbs26.pdfusesText_32

[PDF] Biodanza au Brésil 2008 - Inondation

[PDF] Biodanza France

[PDF] Biodanza, la Danse de la la Danse de la Vie

[PDF] Biodanza-Limoges-201..

[PDF] Biodegradable Heavy Duty Multipurpose Cleaner - Anciens Et Réunions

[PDF] Bioderma - L`Observatoire des Cosmétiques

[PDF] Biodiversidad, biotecnologías y derecho

[PDF] Biodiversitätsprojekt Obstsortenvielfalt in Oberfranken

[PDF] Biodiversité - Ecologie - Evolution - Gestion De Projet

[PDF] BIODIVERSITE - Fiche activité 2 À quoi servent les fleurs et - Aide Sociale

[PDF] biodiversité - Seine-et

[PDF] Biodiversité : une symbiose entre nature et culture

[PDF] Biodiversité aquatique de Madagascar

[PDF] Biodiversité au Maroc : Etat des lieux, opportunité de conservation et

[PDF] Biodiversité et changement climatique