[PDF] BASERRIA The basque farmhouse in Gipuzkoa

View - Download BASERRIA

Previous PDF

Next PDF

SANTANA, Alberto

Baserria / testua, Alberto Santana;argazkiak, Xabi Otero .- [Donostia-San

Sebastián 1

:Gipuzkoako Foru Aldundia, Kultura eta Turismo Departamentua, 1993.

108 orld.: il.

;28 cm.- (Bertan; 4 )

Bibliografia.

-Aurkibidea

ISBN 84-7907-119-2

L.G. SS-786-1 993

1. Caseríos-Gipuzkoa

-Historia

338.431 (460. 154) (091)

ALBERTO SANTANA. Argazkiak XABI OTERO

Gipuzkoako Foru Aldundia

Diputación Foral de Gipuzkoa

4

BASERRIAKultura eta Turismo Departamentua

Departamento de Cultura y Turismo

2.Bihitegia.Baserriko garla

gordetzeko erabilitako altzaria. KULTURA ETA TURISMO DIPUTATUA: M.4Jesús Aranburu Orbegozo.

KULTURAKO ZUZENDARIA: Garbiñe Egibar Artola.

Fitxa Teknikoa

BASERRIA.

BERTAN 4.

L.G.:SS-786-93.

I.S.B.N.:84-7907-119-2.

© EDIZIOA: Gipuzkoako Foru Aldundia. Kultura eta

Turismo Departamentua.

© TESTUA: Alberto Santana.

© ARGAZKIAK: Xabi Otero.

© ITZULPENA: Bitez.

BILDUMAREN DISEINU ETA MAKETAZIOA: Txoria Errekan.

Xabi Otero.

FOTOKONPOSIZIOA: Fonasa.

FOTOLITOAK: Ernio.

IMPRIMAKETA: Gráficas Zubi.

4

3. Pedarra. Iturritik baserrira ura

eramateko erabiltzen zen.

5. Artoa XVII. mendeko

Gipuzkoako baserrien

salbazioa izan zen.

6. Agarre baserriko garaia

(Bergara). XVI. mendea.

7. Harrillaga Haundi

baserriko (Usurbil) aroztegian tailatutako mozorroa.

8.Idazluma.

Aurkibidea

Baserriaren historia6

Nekazariak eta baserriak erdi aroan10

Egurrezko txabolatik karez eta harrikozkorrez egindako etxera14

Baserriak artoaren garaian19

Baserri modernoaren hedakuntza eta gainbehera24

Jabetza eta heredentzia28

28
30
32
34
34
36
36
40
40
42
44
46
48
48
50
50
52
54
56
58
60
62
64
64
66
68
72
73
85
97

Maiorazkoak, jabeak eta maizterrak

Maizter hartutako baserria: ordainketak eta epeak

Euskal heredentzia gaztelako legeekin

Baserria nola egiten zen

Maisu zurginak eta harginak

Kontratuak eta eraikuntza tankerak

Materialak eta erainkuntzarako teknikak

Bizitza eta lana baserrian

Familiarentzako tokia

Abereentzako tokia

Gauzak pilatzeko tokia

Lanerako tokia

Aitaren etxea defendatzea.............................................

Baserria babestea zeruko laguntzarekin

Elkarturik suari aurre egiteko

Suaz babestutako baserriak

Baserri motak

Berpizkunde garaiko harrizko baserriak

Zuntoizko armazoia zuten baserriak

Zurezko baserriak

Arkupedun ezkaratzeko baserriak

Ezkaratzik gabeko baserriak

Apaingarriak

Zura

Harria

Burdina

Bibliografia

El caserío en Gipuzkoa

La ferme basque á Gipuzkoa

The basque farmhouse in Gipuzkoa

5

Baserriaren historia

Behin batean, udararen erdialdera "San Martintxiki" izena zuen heroi adoretsu batek mendiko jaunei -basajaun erraldoiak- eskukada gari-hazi lapurtzea lortu zuela kontatu

ohi dute, eta geroxeago hitzegiten ari ziren bitartean haieizelata egitea lortu eta zein urtarotan aldatzea komeni zen

jakin zuela.

Jose Migel Barandiaranek gazte denboran Ataunen

entzundako antzinako ele honek, euskaldunei nekazaritzakosekretuak aurkitzea ahalbidetu zien fantas¡azko mentura

baten gorabeherak kontatzen ditu -lehen basoko izaki eta jainkokiek bakarrik zekizkiten sekretuak- .Antzinako jainkoei sekretuak lapurtuz bihurtu ziren nekazari Gipuzkoako artzain eta uzta- biltzaile gosetiak, eta Industri Iraultza arte hedatuko zen kultur zikloari eman zioten hasiera.

Nekazaritza zibilizazioaren prozesua

oso luzea izan zen eta lurraldearen paisaia ekologikoa baserriko lanen erritmogeldoarekin batera taiutu zen ahaleginaren poderioz, beren etxeak piskanaka- piskanaka lan tresna sofistikatu eta beren nortasun kulturalaren adierazle nagusi bihurtu zituzten nekazarien komunitateak itxuratuz .San Martintxiki eta basajaunak bizi ziren garai mitikoharen atea aspaldi itxi zen betirako. Zoritxarrez ezin dugu zirrikitutik begiratu, Gipuzkoako antzinako nekazariak beren haranetako lur landatugabeak ustiatzeko nola moldatu ziren jakiteko, eta horregatik asko 6

10.Etxeberri (Altzo

Muño). Mendez-

mende jakinduriaz modelatutako harri eta haritzarekin egituratzen da

Gipuzkoako baserrien

gorputz monumental a.

11. Baserritarra eta bere idiak, Gipuzkoan

zazpi mendetik gorako indarraldia Buen ohizko irudia. "El Boyero Guipuzcoano"

Vázquez Díaz (1925. urtea).

12. Ereintzaren ondoren area

pasatuz zokorrak desegin eta hazia ildoan lurperatzen da.

Itxarote aldia hasten da.

13.Dagoeneko desagertu den

Aginaga baserri zaharra (Eibar) haritz-

egurrez eraikia izan zen XVI eta XVII. mendeen artean. kostatzen zaigu nola antolatu ziren edo zein baldintzetan bizi ziren pentsatzea: nolakoak ziren beraien etxeak, non zeuden eta non has¡ ziren lehen uzta- bilketak pilatzen.

Arazoa handia dela uste izan

arren, benetan ez da hainbestekoa baserriaren* historia zorrotz aztertu nahi badugu, eta elearen sasibide magikoetan galdu nahi ez badugu. Gauza bat da baserriaren jatorri mitikoa eta beste bat

Europako etxe erregional

berezi gisa duen benetako historia, eta -zorionez- egiazko lehen aztarnak usmatzeko ez dago antzina joan beharrik, ezta Harri-Aroko garaira itzuli beharrik ere; nahikoa da Erdi

Aroko azken mendeetan bilatzea. Gaur egun

ditugun informazio baliabideak, zoritxarrez mugatuak izan arren, Gipuzkoako baserriaren bizitzako etapa guztiak hartzen ditu. Egia da bere ibilbidearen lehen urratsak nahiko ¡lun daudela eta beharrezkoa dela hobeto aztertzea, baina halere, baserriaren historian funtsezko bi une daudela baiezta daiteke, bere biografiaren benetako abiapuntutzat har daitezkeenak, hain zuzen ere. Horietako bakoitzak baserri terminoaren balizko definizioaren aipamena egiten du; izen horrek esanahi anbiguoa du, ekonomi erakundea eta exebizitza bera izendatzeko erabiltzen baita. 7 8 o -snwmaa. " dFernando de Aguirre jaunarena, Gabriel de Capelastegui maisuak egina

1 767an.

Lurgintzarako etxea

bere lur, zuhaitz, iturri eta bideek inguratzen dute.

Familiaren bizitza

eta lanerako unitatea da, autoaskitasun joerarekin. '1[>`-d^IdIYTPMANM~iCSa15.Euskal istorio zaharrek San

Martintxikik mendiko Basajaunei

nekazaritzaren sekretuak lapurtu zizkiela kontatu ohi dute.

16.Abenduan lurrak lo

hartzen du, eta baserria laino eta isiltasunez estaltzen da. Baserria zentzu ekonomiko zabalenean interpretatzen bada, hau da, famili ekoizpeneko oinarrizko zelula gisa mendiko lurganadutzako gizarte batean, orduan esan daiteke jatorria Erdi Aroan duen eta XII. eta XIII. mendeak bitartean itxuratu zen erakundea lela.

Baserria, aldiz, eraikin mota jakin bat lela

ulertzen bada, hau da, nortasun berezia duen arkitekturazko eredua, gehienez bostehun bat urte izango dituen lurgintzarako etxe modernoaren formula erregionalaz hitzegiten ariko gara; Gipuzkoako gaur egungo baserri bakar batek berak ere gainditzen ez duen aintzinatasuna.

Euskal baserriaren ezaugarria da guztiek

izen berezia edukitzea, agintariek eta

bizilagunek aitortua eta historian zehar aldatzen ezllena. Horrek erraz identifikatzea ahalbidetzen du, baina

batzuetan nahasketak sortzen ditu: la gehienetan orubearen gainean lehenagotik ezarritako unitate ekonomikoaren izenaren antzinatasun bera eman nahi izatea adibidez. Izena eta orubea ez dira aldatzen, baina etxeak aldatu egiten du bere itxurakera denbora aurrera joan ahala. Hala ere, nekazari bati bere baserriak zenbat urte dituen galdetzean, orubea sortu zen garaira joko du, eta ez dio kasurik egingo eraikinaren arkitekturaren zahartasun edo modernotasunari. 9

Nekazariak eta baserriak erdi eroan

Behe Erdi Aroan Gipuzkoan nekazariak ziren klase

sozialik ugariena, baina jauntxoak eta aberatsak ez bezala bigarren kategoriakotzat jotzen ziren. Baserriko errentarien mehatxupean beldurturik bizi ziren familia multzo handia osatzen zuten. Gizalege txikiko baina beren zerbitzupean gizon batzuk edukitzeko eta indarraren bidezerrespetarazteko nahiko baliabide bazuten herriko aristokraten gehiegikerien menpe zeuden .Nekazariak ez ziren talde homogeneoa, mailakatutako hiru kategoritan banatzen ziren . Aitonen-semeak edo jabehorro-ak ziren onuradunenak, Indatzen zuten lurraren gainean eskubide osoa zuten eta erregerekiko edo beste edozein jauntxorekiko ez zuten zerga obligaziorik.

Horien azpian zegoen gehiengoaren azpitaldea

-eskualde askotan nekazarien bi laurdenak ziren- nekazariasteak edo erregeren petxariak ziren, orohar gizon askeak,

beren baserriak autonomiaz kudeatzen zituzten, baina baserria ezin zuten utzi ustiakuntzan senideren bat jarri gabe, lantzen zuten lurra erregerena zelako eta ateratako fruituekin zenbait inpostu edo zergei aurre egitea eskatzen zitzaielako, -San Martini ordaindu beharrekoa, sola¡ ruagatikoa, gerrarakoa eta zerbitzuengatiko zergak-. Erregea urruti egoteak menpekotasun egoera gero eta eramangarriagoa egin zuen, baina bertako jauntxoen erasoenaurrean babesgabe zeuden. Behe Erdi Aroko krisi handiaren unerik sumingarrienean, XIV. mendearen amaiera aldera, askok hiribilduen babes jurisdikzionala aurkitu zuten jauntxoen indarkeriaren aurrean, eta babes horregatik ordaintzeko ere prest agertu ziren. Horrela egin zuten Uzarragako biztanleek, Bergarako zergaemale bihurtuz (1391), Ataun, Beasain, Zaldibia, Gaintza, Itsasaondo, Legorreta, Altzaga, Arama eta Lazkaokoak Ordizian (1399) eta Udala, Garagarza, Gesalibar eta Uribarrikoak Arrasaten (1405), hala ere, XVI. mendean, Gipuzkoako landetan bakea iritsi zenean, antzinako petxariek gora egin zuten nekazari askeekin berdindu arte eta erreparorik gabe agertu zuten beren baserrien antzinatasuna, "beren etxeko eta orubeko jauntxoen" titulu arranditsua eskuratuz.

Erdi Aroko gizarte piramideko behe

mallan zeuden nekazari-morroiak edo etxondoko menpekoak: askatasun pertsonalik ez zuten nekazariak, bestemurrizketa askoren artean, ezin 10

18.XVI. mendeko luxuzko balezta.

Erdi Aroko taldeen borroketan

erabilitako arma pertsonalik hilgarriena izan zen balezta.

17.XIV eta XV. mendeko baserri

zaharrek mendi-hegalaren erdialdean kokaturiko auzo txikitan biltzea nahiago zutela gogorarazten du oraindik

Abaltzisketako paisaiak.

zuten baserria berreraiki, ez eta zerbitzatzen zuten jauntxoaren baimenik gabe ezkondu ere. Nekazari aitonen-semeak edo petxariak oso beldur ziren noble edo Ahaide Nagusiek ez ote zituzten oinperatu eta manupekoen antzera tratatuko, Lazcanotarrek egin zuten antzera Areriako biztanleekin 1461. urtera arte. Hala ere, gehienetan egi bihurtzen zen arrisku nagusia ez zen hori, baserriek jasaten zituzten erasoaldi armatuak baino, sarritan nahiko aparte zeudenaz baliatuz edo sakabanaturik, Mendaroko biztanleek zioten bezala 1 346an. Urte batzuk lehenago, 1 320an, Oiartzungo Kontzejuak argi azaldu zion egoera Alfonso XI.ari, eta honakoa adierazi zion: 11 12

19.1290. urtean

eskualdeko gizon askeak eta

Antso IV.a erregeren

nekazarihorro-akSegurako hiribildua jendeztatzera joan ziren, bakoitzak bere lehenagoko obligazioak mantentzen zituelarik.

Honela, landako

desberdintasun sozialak hiri berrira transferitu ziren.quotesdbs_dbs26.pdfusesText_32

[PDF] BEAUTIFUL THEOREMS OF GEOMETRY AS VAN AUBEL`S - Anciens Et Réunions

[PDF] Beautiful_Dark_-_tome_1_-_Jocelyn_DaviesFichier PDF - e

[PDF] Beautique - Authentage

[PDF] Beauty - Good Feeling Products

[PDF] beauty - Habitat et jardin.com

[PDF] Beauty and identity : Islamic art from the Los Angeles

[PDF] beauty belle duo

[PDF] BEAUTY BUZZ produits et concepts qui font l`actu

[PDF] beauty by mandarin oriental

[PDF] Beauty Care Alchimie.

[PDF] BEAUTY DÜSSELDORF poursuit sa success story même

[PDF] BEAUTY EVENT MANOR FRIBOURG, 24. 9. 2016 - Anciens Et Réunions

[PDF] BEAUTY EVENT MANOR GENÈVE, 15. 9., 16. 9 ET 17. 9. 2016 - Anciens Et Réunions

[PDF] Beauty Image Cosmetics - Mexique Et Amérique Centrale

[PDF] Beauty in raw - Anciens Et Réunions